Tình yêu, một phạm trù không xa lạ đối với bất kỳ ai, nhưng mỗi người lại hiểu và đi vào tình yêu bằng mỗi con đường khác nhau, không ai giống ai. Tuy nhiên, vẫn có những xu hướng chung ở mỗi thời đại. Đã qua lâu rồi cái thời cha mẹ đặt đâu con ngồi đó, hãy cứ cưới nhau rồi mới bắt đầu dò dẫm, khám phá tình yêu từ đời sống gia đình. Và cũng qua rồi cái thời tình yêu được dệt nên từ những bức thư tình viết tay, dẫu hai người yêu nhau chỉ cách nhau “cái giậu mồng tơi” hay xa cách về không gian. Con người thời xưa nuôi dưỡng tình yêu bằng những nét đẹp dịu dàng, e ấp, bằng sự kiên nhẫn đợi chờ... Con người thời nay thì sao? Những khái niệm mới về yêu đương tưởng chừng như xa lạ với những người thuộc thế hệ trước lại quá quen thuộc với người trẻ và được cổ vũ, thổi phồng trên truyền thông như: góp gạo thổi cơm chung, tình một đêm, sống thử, tình dục thoáng, yêu qua mạng, ngoại tình ảo…
Nhằm giúp các bạn trẻ có định hướng về một tình yêu trong sáng và chân thật, nhất là trong thời đại phát triển khoa học công nghệ ngày nay, chiều thứ Bảy 12/11/2011, diễn giả Ngô Minh Uy, Cao học tham vấn tâm lý, Giám đốc Trung tâm Tâm lý học ứng dụng Sông Phố đã chọn chia sẻ đề tài: “Yêu đương thời @” trước gần 200 khán giả tại Trung Tâm Mục Mụ TGP. Sài Gòn, do Chương Trình Chuyên Đề, Ban Mục Vụ Gia Đình tổ chức.
Điều gì làm cho cách nhìn nhận, cách tiếp cận về tình yêu thay đổi theo thời gian? Đó chính là bối cảnh xã hội. Thời xưa, ông bà ta ít nhiều ảnh hưởng những tư tưởng của Nho giáo, được gò trong lễ giáo gia phong, những người yêu nhau không dám vượt qua những khuôn phép này. Ngày nay, với toàn cầu hóa và sự phát triển của công nghệ mà người ta gọi là thời @, phạm trù tự do đã ngấm vào mọi khía cạnh của đời sống, kể cả tình yêu mà không có bất cứ sự giới hạn, sự chọn lọc nào, làm cho những giá trị bị thay đổi một cách chóng vánh, có khi đối nghịch với những khái niệm truyền thống. Có thể nói cách sống, lối suy nghĩ của người trẻ đã bị ảnh hưởng nhiều bởi bối cảnh sống hiện đại, trong đó bao hàm các yếu tố:
Các giá trị được định nghĩa lại: Từ những câu nói không nghiêm túc, vô thưởng vô phạt, tưởng chừng như đùa giỡn, dần dần nó hình thành nên cách nghĩ, cách làm lệch chuẩn nơi người trẻ, xem như đó là cách định nghĩa lại, xem xét lại, xác định lại các vấn đề mà trước đây là những giá trị cần phải tuân giữ. Những câu nói nhan nhản trên các diễn đàn, trên câu nói cửa miệng của các công dân mạng như: “Không bao giờ bán đứng bạn của mình trừ khi được giá”, “Một con ngựa đau, cả tàu được ăn thêm cỏ”, “Quân tử nhất ngôn là quân tử dại, quân tử nói đi nói lại là quân tử khôn”, “Yêu nhau trong sáng, phang nhau trong tối”... Rõ ràng, khi nghe, khi thấy những lời lẽ như vậy, lúc đầu người ta nghĩ là người trẻ nhất thời đùa giỡn nhưng những diễn tiến trong lối sống của giới trẻ đã minh chứng rằng những giá trị truyền thống đã bị thay đổi đúng theo cách như vậy.
Các giá trị vật chất “lên ngôi”: Tất cả những giá trị trong đời sống con người như tình yêu, sự trung thực, sự chân thành, sự khiêm nhường,… dường như bị các vấn đề vật chất lấn át, và điều này có thể dẫn đến sự suy thoái con người. Nó đã diễn ra gần như trên toàn thế giới, tuy Việt Nam đi sau Phương Tây vài chục năm nhưng vẫn không rút ra kinh nghiệm, vẫn thấy nó mới mẻ và hấp dẫn.
Chủ nghĩa tiêu dùng và hưởng thụ: Hành vi tiêu dùng của con người trở thành mục tiêu cho các nhà tâm lý học tiêu dùng nghiên cứu, nhằm mục đích tìm cách làm cho con người tiêu dùng nhiều hơn.
Chủ nghĩa cá nhân được đề cao quá mức, dễ khiến người ta chỉ biết sống cho riêng mình: Văn hóa Á Châu là nền văn hóa cộng đồng nên khi xảy ra điều này, xem như nó mang tính chất trầm trọng hơn so với xã hội Phương Tây. Một ví dụ điển hình là các nhân viên làm việc trong các công ty, thường chọn cách là việc mạnh ai người ấy làm, chuyện của người khác không cần bận tâm.
Chủ nghĩa độc thân: Ngoại trừ chọn đời sống độc thân vì một lý tưởng nào đó (như đi tu, hy sinh sống độc thân để nuôi cha mẹ, người thân) hay có khó khăn về tâm lý, khiếm khuyết về thể lý, thì sống độc thân vì những lý do khác đều là ích kỷ.
Cô đơn trong xã hội, bàng quan với tha nhân: Hiện nay, trung bình thời gian các bậc cha mẹ dành cho con cái chỉ khoảng 1,5 giờ, giới trẻ ngày càng thấy mình cô đơn trong gia đình. Còn xã hội ngày nay dường như có rất nhiều thứ phục vụ cho con người, nhưng con người lại không có thời gian để đến với nhau, và từ đó cảm thấy cô đơn và bàng quan với tha nhân.
Không còn thời gian chăm sóc tinh thần: Người ta dành quá nhiều thời gian cho việc lao động kiếm tiền và tiêu thụ, nên chẳng còn thời gian chăm sóc cho đời sống tinh thần.
Sống thật trong thế giới ảo: Xu hướng này đang diễn ra tại Việt Nam và trên toàn thế giới, nó có thể dẫn đến các vấn đề về bệnh lý trong tâm lý học, vì trên xa lộ thông tin họ cũng yêu đương, trao đổi tâm tình, cảm xúc… nhưng không xuất phát từ con người thật của mình.
Đời sống hôn nhân trở nên dễ đổ vỡ hoặc phải chấp nhận sự phản bội theo kiểu “mắt nhắm mắt mở”: Hôn nhân rạn nứt nhưng nếu làm lớn chuyện thì sẽ đổ vỡ nên người ta phớt lờ, ngậm ngùi cho qua chuyện. Thậm chí có người còn đặt lại vấn đề là liệu người vợ, người chồng ngoại tình bên ngoài có còn đáng là vấn đề đạo đức phải lên tiếng hay không?
Các giá trị tâm linh biến thành “mốt”: Người ta tham gia vào các nghi thức tôn giáo, lễ hội theo thời trang mà không có sự biến đổi nội tâm, không là đời sống thực của con người.
Với những thực trạng nêu trên, chưa bàn đến chuyện tốt hay xấu, rõ ràng đây quả là một vấn đề cần phải xem xét khi phải sống trong một bối cảnh như thế. Giới trẻ phải làm cách nào để tồn tại, làm cách nào để yêu thương, và làm sao để duy trì được một tình yêu chân thành, bền vững. Đó là cả một vấn đề lớn.
Sau khi nêu lên thực trạng môi trường sống của thời đại ngày nay, nhà tham vấn tâm lý Ngô Minh Uy đã đặt ra một số câu hỏi và đề nghị khán giả dừng lại và suy nghĩ để đưa ra ý kiến trao đổi về các vấn đề sau: Tình yêu của người trẻ trong thời hiện đại có điều gì khác với các thế hệ trước? Thời nay, có một tình yêu hoàn hảo không? Làm sao để có thể tin tưởng tuyệt đối vào một người khác trong tình yêu?
Sau những trao đổi thảo luận, diễn giả cho hay để hiểu rõ về tình yêu, cần tìm hiểu bản chất của tình yêu dưới nhiều góc nhìn khác nhau :
Theo tâm lý học tiến hóa, tự bản nhân mỗi người có khả năng nhạy cảm tìm kiếm người phù hợp để tiến tới một trải nghiệm yêu đương, và được tác động bởi một dấu hiệu tiềm ẩn từ người ấy, để cả hai cùng duy trì nòi giống một cách tốt nhất. Đó là căn nguyên của tình yêu và làm cho tình yêu đến một cách tự nhiên, vì thế hôn nhân không thể gượng ép được.
Theo tâm lý học, tình yêu, theo nghĩa chung nhất, là trạng thái tình cảm của chủ thể này đối với một chủ thể khác ở mức cao hơn sự thích thú và phải nảy sinh ý muốn được gắn kết với chủ thể đó ở một khía cạnh hay mức độ nhất định. Chủ thể của tình yêu, ngoại trừ một số trường hợp được nhân cách hóa, còn lại đều là con người. Còn chủ thể tác động của tình yêu thì rất đa dạng, có thể là bất kỳ thứ gì, từ đơn giản đến phức tạp, từ nhỏ bé đến vĩ đại, từ hữu hình đến vô hình.
Theo nghiên cứu hóa thần kinh của Schally và Guillemin thì Oxytocin trong cơ thể phụ nữ và Testosterone ở đàn ông là các hooc-mon sinh dục chịu trách nhiệm về việc “hấp dẫn” người khác phái. Nồng độ các chất này càng cao thì càng tạo nhiều sự hấp dẫn đối tác.
Về khía cạnh văn hóa thì Á Đông thường nhấn mạnh đến yếu tố chăm sóc và yêu thương, yêu nhau phải nâng đỡ, lo toan cho nhau, ít đề cập đến khía cạnh tình dục và thỏa mãn, chủ yếu là hy sinh cho nhau. Trong khi đó Phương Tây nhấn mạnh đến sự đam mê, hấp dẫn tình dục trong tình yêu. Có thể nói biểu tượng điển hình của tình yêu Á Đông là Ngưu Lang - Chức Nữ, còn Phương Tây là Romeo - Juliet.
Quan niệm của Phật giáo truyền thống thì một tình yêu tốt được đánh giá qua 3 khía cạnh, trong đó: Tình dục bị xem là chướng ngại của con đường giác ngộ, vì thế một mối quan hệ được đặt trên sắc dục là mối quan hệ không được đánh giá cao; Tình thương, lòng trắc ẩn cần thiết cho con đường Giác ngộ; Sự nhân từ, thân thiện, đòi hỏi tính độc lập, không lệ thuộc và không ích kỷ không gây hại cho người khác.
Theo các nhà khoa học thì Kitô giáo quan niệm rằng tình yêu cần có sự nhân từ, lòng khoan dung (Agape) và tình bạn hữu, sự thân thiện (Philia). Tình yêu của người Kitô giáo được nhìn nhận như sự mô phỏng tình yêu của Chúa Giêsu Kitô dành cho con người và cụ thể qua các vị tông đồ, đó là tình yêu hy sinh mạng sống mình, và phải diễn tà tình yêu hết lòng, hết sức, hết cả trí khôn. Lấy tình yêu của Thiên Chúa dành cho con người làm điểm mốc, làm tham chiếu, tình yêu đích thực là con người phải yêu theo cách yêu của Thiên Chúa.
Theo dân gian, tình yêu là do duyên số đã được định sẵn từ “kiếp trước”, vì thế nhiều gia đình tuy đổ vỡ nhưng không đi đến ly hôn là do họ nghĩ rằng duyên số buộc như vậy nên họ đành phải chấp nhận.
Giá trị của tình bạn hữu mà các nhà khoa học nói về quan niệm của Kitô giáo dựa trên các giá trị: Cảm thấy hài lòng khi mang lại điều tốt nhất cho bạn của mình; Thông cảm và thấu cảm: hiểu được cảm xúc của người bạn mình đã trải qua; Trung thực; Hiểu biết và trắc ẩn; Thích thú với thành quả của bạn; Tin tưởng; Cho và nhận một cách tích cực; Cơ hội/ khả năng là chính mình.
Khi trao đổi về chủ đề tình yêu, người ta thường nghĩ đến tính lãng mạng, nên thơ nhưng diễn giả đã hướng đề tài này về dưới cái nhìn khoa học tâm lý. Để có được tình yêu mà con người hài lòng, cần phải có những yếu tố do chính con người tạo ra. Theo lý thuyết tam giác tình yêu của nhà tâm lý học Robert Sternberg, có ba khía cạnh của tình yêu toàn vẹn:
Sự thân thiện/gần gũi: Phải xuất phát từ tình bằng hữu, thường phải có quãng thời gian tiếp xúc nhau lúc chưa yêu với những trải nghiệm tốt với nhau bằng sự kết thân, tôn trọng, giúp đỡ, chia sẻ, tin tưởng, hiểu biết, quan tâm, động viên… nhằm làm cho người kia hài lòng.
Sự đam mê/lãng mạn: Nhớ nhung, ham muốn, thích gặp nhau, gần nhau, muốn đi riêng với nhau… thể hiện sự cuốn hút lẫn nhau. Cao điểm nhất của sự đam mê lãng mạng là những yếu tố rung động của tình dục như vuốt ve, âu yếm, hôn (không có nghĩa là ăn ở với nhau), mức độ của những rung động này liên quan đến luân lý và xã hội.
Sự cam kết/gắn bó: Không có dấu hiệu chạy trốn, khẳng định trách nhiệm với nhau, đòi hỏi thủy chung, cùng xây dựng những định hướng chung, và dù thế nào cũng quyết đến với nhau suốt cuộc đời.
Từ ba khía cạnh của tình yêu có thể phân loại các kiểu tình yêu/hôn nhân:
- Nếu chỉ có yếu tố gần gũi thì chỉ mới ở mức độ bạn bè thích nhau.
- Nếu chỉ có yếu tố đam mê thì đó là tình yêu cuồng dại, người ta bị si mê, hấp dẫn bởi những yếu tố bề ngoài. Rất nhiều người trẻ hiện nay bị rơi vào trường hợp này, người ta hiểu lầm đó là yêu, nhưng đó chỉ là sự mê đắm, có thể mất đi bất cứ lúc nào.
- Gần gũi và đam mê tạo ra tình yêu lãng mạn, hầu hết các bạn trẻ trải qua giai đoạn này, giai đoạn màu hồng, nhìn cái gì cũng thấy đẹp, nhưng người ta có thể dễ dàng chấm dứt mối quan hệ yêu đương trong giai đoạn này do không bền vững, thiếu sự cam kết.
- Tình yêu trống rỗng giống như hợp đồng hôn nhân khi chỉ có cam kết, không có cảm xúc, không có cảm nhận, chẳng có tương quan, trường hợp này xảy ra khi hai người không hề quen biết cưới nhau do sự ép buộc.
- Nếu kết hợp sự gần gũi và cam kết sẽ tạo ra mối quan hệ tình yêu bè bạn theo kiểu thỏa thuận, nghĩa là mối quan hệ dàn xếp khi lý trí đã hiểu nhau và đi đến hôn nhân.
- Nếu kết hợp yếu tố đam mê và cam kết được gọi là tình yêu ngu ngốc, mù quáng do gặp nhau rất lãng mạn, hấp dẫn qua tiếng sét ái tình rồi cưới nhau, không có thời gian hiểu nhau.
- Khi có cả ba khía cạnh của tình yêu là gần gũi, đam mê và cam kết thì người ta mới có được tình yên trọn hảo, trong đó hai người yêu nhau thật sự trưởng thành, đến với nhau một cách trọn vẹn, từ đó có thể đạt đến hạnh phúc bền vững.
Mối quan hệ yêu đương, mối quan hệ hôn nhân sẽ bắt đầu có vấn đề khi một trong ba yếu tố bị trục trặc, chẳng hạn người ta không còn gần gũi nhau nữa, không nói chuyện, chia sẻ với nhau nữa, không thông cảm, giúp đỡ, không nỗ lực để làm hài lòng nhau. Tương tự, nếu như yếu tố cam kết bị ảnh hưởng, như ngoại tình, phản bội hay hai người không còn cảm thấy hấp dẫn nhau, sự đam mê không còn nữa thì chắc chắn tình yêu sẽ đổ vỡ.
Một số vấn nạn người thời nay đang phải đối mặt:
- Phản bội: Đây là vấn đề lớn trong tương quan của con người. Các tờ nhật báo thường đưa tin về sự phản bội của người đàn ông, có thể thấy người đàn ông thành đạt thường phải có cô bồ bên cạnh. Sự phản bội cũng lan sang phụ nữ và trở nên phổ biến. Nó trở thành đề tài bàn tán khi gặp nhau, người ta cảm thấy bình thường trong việc cặp bồ với người khác ngoài vợ hoặc chồng, và giá trị một vợ một chồng đang bị hạ xuống như điều gì đó không đáng phải bận tâm.
- Tình dục đơn thuần - không quan tâm đến hôn nhân: Với quan niệm tình dục mang lại sự khoái cảm, người ta đến với nhau chỉ vì sự vui thích, đến khi không thích thì thôi, chia tay để không bị ràng buộc nhau, hiện tượng này có vẻ như ngày càng gia tăng.
- Đại gia - kiều nữ chân dài: Điều này trở thành mốt trong xã hội, có nghĩa là chuẩn mực tự nhiên của xã hội có vấn đề, sự thu hút tự nhiên của con người bị phá vỡ bởi đồng tiền.
- Cách hành xử rất bạo lực - gây hấn: Khi tranh cãi, từ ngữ, cách thức nói chuyện với nhau rất bạo lực, gây hấn. Theo nghiên cứu về văn hóa Việt Nam, thời nay lại có thêm hiện tượng có khi vợ chồng hay những người yêu nhau lại giết nhau và hiện tượng này trở nên tràn lan hết sức nguy hiểm.
Có rất nhiều vấn đề khó khăn trong tâm lý, được các nhà tâm lý học tiếp cận phân tích để đưa ra những nguy cơ ảnh hưởng đến tình yêu, nó là những điều hấp dẫn làm cho người ta bị lôi cuốn vào và mắc kẹt trong đó:
- Tôn sùng vật chất: Nếu cả hai tôn sùng vật chất, có nguy cơ cả hai gặp bất hạnh do lao vào kiếm tiền, không có thời gian dành cho nhau.
- Ích kỷ/ đề cao bản thân quá mức: Người ta lấy lý do phải tôn trọng nhau để bảo vệ cái ích kỷ của mình. Trong khi đó, hôn nhân sẽ không tồn tại nếu không có sự hy sinh, phải có sự hy sinh thì tình yêu, hôn nhân mới kéo dài.
- Kiểm soát/ Sở hữu: Không tôn trọng đời sống cá nhân, không tôn trọng ranh giới người bạn của mình.
- Lối sống bản thân không khỏe mạnh: Khi yêu nhau, người ta cố tạo cho mình một vỏ bọc giả tạo, nhưng thực tế không làm được như vậy.
- Thiếu độc lập hoặc lệ thuộc quá mức: Nhiều cô gái nghĩ rằng sau khi cưới nhau, ở nhà chăm chồng, chăm lo việc nhà, chăm sóc con cái để chồng đi làm thì vợ chồng sẽ có hạnh phúc. Điều đó không còn phù hợp trong thời hiện đại vì sẽ tạo cho người chồng tâm lý đánh giá thấp người vợ.
- Lòng tự tôn thấp
- Mê đắm nhục dục: Chỉ thỏa mãn xác thịt mà không có các yếu tố khác.
- Thiếu các kỹ năng (giải quyết vấn đề, giao tiếp…): Dẫn đến không thông hiểu nhau, không chia sẻ được với nhau.
Bên cạnh những nguy cơ, những người đang yêu cần biết đến những yếu tố bảo vệ tình yêu như: Hiểu biết và tôn trọng; Trung thực và chân thành; Nâng đỡ và khích lệ; Nhân cách khỏe mạnh; Chung thủy.
Để kết thúc phần trình bày của mình diễn giả đã đưa ra những gợi ý nhằm duy trì sự bền vững và hạnh phúc trong tình yêu hay hôn nhân trọn hảo, theo đó cần có các tố chất: Phải có lý trí, phải nhận thức rõ ràng việc muốn xây dựng mối quan hệ tình yêu, những việc phải làm để hài lòng nhau; Phải có sự tin tưởng, đã chọn nhau thì phải hoàn toàn tin tưởng nhau; Có cảm hứng, thích thú nhau; Phải có sự cam kết bền vững với nhau.
Tại sao giới trẻ thời nay gặp nhiều vấn đề hơn không chỉ trong tình yêu mà cả trong nhiều lĩnh vực khác? Xã hội hôm nay đã không tạo điều kiện thuận lợi giúp con người phát triển toàn diện. Để con người trở thành nên khỏe mạnh thật sự, cần có 4 yếu tố:
- Thể xác khỏe mạnh: Tập thể dục, rèn luyện thân thể
- Có kiến thức: có nhận thức tốt, có tri thức, học hành đến nơi đến chốn
- Phát triển cảm xúc và mối quan hệ với người khác: Nhạy cảm các vấn đề của xã hội để có thể sống với người khác
- Đời sống tâm linh: quan tâm đến những gì vượt lên trên giá trị đời thường, lên trên giá trị của vật chất
Ngày nay, giới trẻ được giáo dục một cách phiến diện, chỉ lo phát triển về kiến thức mà quên đi những yếu tố khác hình thành nên nhân cách con người. Ngay cả kiến thức đôi khi cũng không đạt, nên xã hội và con người trong xã hội phát triển không bền vững, gặp nhiều khó khăn trắc trở, vấn nạn xã hội ngày càng tăng lên rõ rệt, con người ngày càng trở nên vô cảm. Thiết nghĩ, sống trong bối cảnh xã hội như thế, để có được những tố chất cần thiết cho tình yêu trọn hảo, trước hết, giới trẻ cần chọn lọc để học hỏi, trang bị cho mình các yếu tố cần thiết để phát trển con người toàn diện qua các lớp tâm lý, các lớp kỹ năng sống, và nhất là các lớp học đào sâu tâm linh.
 |
Điều gì làm cho cách nhìn nhận, cách tiếp cận về tình yêu thay đổi theo thời gian? Đó chính là bối cảnh xã hội. Thời xưa, ông bà ta ít nhiều ảnh hưởng những tư tưởng của Nho giáo, được gò trong lễ giáo gia phong, những người yêu nhau không dám vượt qua những khuôn phép này. Ngày nay, với toàn cầu hóa và sự phát triển của công nghệ mà người ta gọi là thời @, phạm trù tự do đã ngấm vào mọi khía cạnh của đời sống, kể cả tình yêu mà không có bất cứ sự giới hạn, sự chọn lọc nào, làm cho những giá trị bị thay đổi một cách chóng vánh, có khi đối nghịch với những khái niệm truyền thống. Có thể nói cách sống, lối suy nghĩ của người trẻ đã bị ảnh hưởng nhiều bởi bối cảnh sống hiện đại, trong đó bao hàm các yếu tố:
Các giá trị được định nghĩa lại: Từ những câu nói không nghiêm túc, vô thưởng vô phạt, tưởng chừng như đùa giỡn, dần dần nó hình thành nên cách nghĩ, cách làm lệch chuẩn nơi người trẻ, xem như đó là cách định nghĩa lại, xem xét lại, xác định lại các vấn đề mà trước đây là những giá trị cần phải tuân giữ. Những câu nói nhan nhản trên các diễn đàn, trên câu nói cửa miệng của các công dân mạng như: “Không bao giờ bán đứng bạn của mình trừ khi được giá”, “Một con ngựa đau, cả tàu được ăn thêm cỏ”, “Quân tử nhất ngôn là quân tử dại, quân tử nói đi nói lại là quân tử khôn”, “Yêu nhau trong sáng, phang nhau trong tối”... Rõ ràng, khi nghe, khi thấy những lời lẽ như vậy, lúc đầu người ta nghĩ là người trẻ nhất thời đùa giỡn nhưng những diễn tiến trong lối sống của giới trẻ đã minh chứng rằng những giá trị truyền thống đã bị thay đổi đúng theo cách như vậy.
Các giá trị vật chất “lên ngôi”: Tất cả những giá trị trong đời sống con người như tình yêu, sự trung thực, sự chân thành, sự khiêm nhường,… dường như bị các vấn đề vật chất lấn át, và điều này có thể dẫn đến sự suy thoái con người. Nó đã diễn ra gần như trên toàn thế giới, tuy Việt Nam đi sau Phương Tây vài chục năm nhưng vẫn không rút ra kinh nghiệm, vẫn thấy nó mới mẻ và hấp dẫn.
Chủ nghĩa tiêu dùng và hưởng thụ: Hành vi tiêu dùng của con người trở thành mục tiêu cho các nhà tâm lý học tiêu dùng nghiên cứu, nhằm mục đích tìm cách làm cho con người tiêu dùng nhiều hơn.
Chủ nghĩa cá nhân được đề cao quá mức, dễ khiến người ta chỉ biết sống cho riêng mình: Văn hóa Á Châu là nền văn hóa cộng đồng nên khi xảy ra điều này, xem như nó mang tính chất trầm trọng hơn so với xã hội Phương Tây. Một ví dụ điển hình là các nhân viên làm việc trong các công ty, thường chọn cách là việc mạnh ai người ấy làm, chuyện của người khác không cần bận tâm.
Chủ nghĩa độc thân: Ngoại trừ chọn đời sống độc thân vì một lý tưởng nào đó (như đi tu, hy sinh sống độc thân để nuôi cha mẹ, người thân) hay có khó khăn về tâm lý, khiếm khuyết về thể lý, thì sống độc thân vì những lý do khác đều là ích kỷ.
Cô đơn trong xã hội, bàng quan với tha nhân: Hiện nay, trung bình thời gian các bậc cha mẹ dành cho con cái chỉ khoảng 1,5 giờ, giới trẻ ngày càng thấy mình cô đơn trong gia đình. Còn xã hội ngày nay dường như có rất nhiều thứ phục vụ cho con người, nhưng con người lại không có thời gian để đến với nhau, và từ đó cảm thấy cô đơn và bàng quan với tha nhân.
Không còn thời gian chăm sóc tinh thần: Người ta dành quá nhiều thời gian cho việc lao động kiếm tiền và tiêu thụ, nên chẳng còn thời gian chăm sóc cho đời sống tinh thần.
Sống thật trong thế giới ảo: Xu hướng này đang diễn ra tại Việt Nam và trên toàn thế giới, nó có thể dẫn đến các vấn đề về bệnh lý trong tâm lý học, vì trên xa lộ thông tin họ cũng yêu đương, trao đổi tâm tình, cảm xúc… nhưng không xuất phát từ con người thật của mình.
Đời sống hôn nhân trở nên dễ đổ vỡ hoặc phải chấp nhận sự phản bội theo kiểu “mắt nhắm mắt mở”: Hôn nhân rạn nứt nhưng nếu làm lớn chuyện thì sẽ đổ vỡ nên người ta phớt lờ, ngậm ngùi cho qua chuyện. Thậm chí có người còn đặt lại vấn đề là liệu người vợ, người chồng ngoại tình bên ngoài có còn đáng là vấn đề đạo đức phải lên tiếng hay không?
Các giá trị tâm linh biến thành “mốt”: Người ta tham gia vào các nghi thức tôn giáo, lễ hội theo thời trang mà không có sự biến đổi nội tâm, không là đời sống thực của con người.
Với những thực trạng nêu trên, chưa bàn đến chuyện tốt hay xấu, rõ ràng đây quả là một vấn đề cần phải xem xét khi phải sống trong một bối cảnh như thế. Giới trẻ phải làm cách nào để tồn tại, làm cách nào để yêu thương, và làm sao để duy trì được một tình yêu chân thành, bền vững. Đó là cả một vấn đề lớn.
Sau khi nêu lên thực trạng môi trường sống của thời đại ngày nay, nhà tham vấn tâm lý Ngô Minh Uy đã đặt ra một số câu hỏi và đề nghị khán giả dừng lại và suy nghĩ để đưa ra ý kiến trao đổi về các vấn đề sau: Tình yêu của người trẻ trong thời hiện đại có điều gì khác với các thế hệ trước? Thời nay, có một tình yêu hoàn hảo không? Làm sao để có thể tin tưởng tuyệt đối vào một người khác trong tình yêu?
Sau những trao đổi thảo luận, diễn giả cho hay để hiểu rõ về tình yêu, cần tìm hiểu bản chất của tình yêu dưới nhiều góc nhìn khác nhau :
Theo tâm lý học tiến hóa, tự bản nhân mỗi người có khả năng nhạy cảm tìm kiếm người phù hợp để tiến tới một trải nghiệm yêu đương, và được tác động bởi một dấu hiệu tiềm ẩn từ người ấy, để cả hai cùng duy trì nòi giống một cách tốt nhất. Đó là căn nguyên của tình yêu và làm cho tình yêu đến một cách tự nhiên, vì thế hôn nhân không thể gượng ép được.
Theo tâm lý học, tình yêu, theo nghĩa chung nhất, là trạng thái tình cảm của chủ thể này đối với một chủ thể khác ở mức cao hơn sự thích thú và phải nảy sinh ý muốn được gắn kết với chủ thể đó ở một khía cạnh hay mức độ nhất định. Chủ thể của tình yêu, ngoại trừ một số trường hợp được nhân cách hóa, còn lại đều là con người. Còn chủ thể tác động của tình yêu thì rất đa dạng, có thể là bất kỳ thứ gì, từ đơn giản đến phức tạp, từ nhỏ bé đến vĩ đại, từ hữu hình đến vô hình.
Theo nghiên cứu hóa thần kinh của Schally và Guillemin thì Oxytocin trong cơ thể phụ nữ và Testosterone ở đàn ông là các hooc-mon sinh dục chịu trách nhiệm về việc “hấp dẫn” người khác phái. Nồng độ các chất này càng cao thì càng tạo nhiều sự hấp dẫn đối tác.
Về khía cạnh văn hóa thì Á Đông thường nhấn mạnh đến yếu tố chăm sóc và yêu thương, yêu nhau phải nâng đỡ, lo toan cho nhau, ít đề cập đến khía cạnh tình dục và thỏa mãn, chủ yếu là hy sinh cho nhau. Trong khi đó Phương Tây nhấn mạnh đến sự đam mê, hấp dẫn tình dục trong tình yêu. Có thể nói biểu tượng điển hình của tình yêu Á Đông là Ngưu Lang - Chức Nữ, còn Phương Tây là Romeo - Juliet.
Quan niệm của Phật giáo truyền thống thì một tình yêu tốt được đánh giá qua 3 khía cạnh, trong đó: Tình dục bị xem là chướng ngại của con đường giác ngộ, vì thế một mối quan hệ được đặt trên sắc dục là mối quan hệ không được đánh giá cao; Tình thương, lòng trắc ẩn cần thiết cho con đường Giác ngộ; Sự nhân từ, thân thiện, đòi hỏi tính độc lập, không lệ thuộc và không ích kỷ không gây hại cho người khác.
Theo các nhà khoa học thì Kitô giáo quan niệm rằng tình yêu cần có sự nhân từ, lòng khoan dung (Agape) và tình bạn hữu, sự thân thiện (Philia). Tình yêu của người Kitô giáo được nhìn nhận như sự mô phỏng tình yêu của Chúa Giêsu Kitô dành cho con người và cụ thể qua các vị tông đồ, đó là tình yêu hy sinh mạng sống mình, và phải diễn tà tình yêu hết lòng, hết sức, hết cả trí khôn. Lấy tình yêu của Thiên Chúa dành cho con người làm điểm mốc, làm tham chiếu, tình yêu đích thực là con người phải yêu theo cách yêu của Thiên Chúa.
Theo dân gian, tình yêu là do duyên số đã được định sẵn từ “kiếp trước”, vì thế nhiều gia đình tuy đổ vỡ nhưng không đi đến ly hôn là do họ nghĩ rằng duyên số buộc như vậy nên họ đành phải chấp nhận.
Giá trị của tình bạn hữu mà các nhà khoa học nói về quan niệm của Kitô giáo dựa trên các giá trị: Cảm thấy hài lòng khi mang lại điều tốt nhất cho bạn của mình; Thông cảm và thấu cảm: hiểu được cảm xúc của người bạn mình đã trải qua; Trung thực; Hiểu biết và trắc ẩn; Thích thú với thành quả của bạn; Tin tưởng; Cho và nhận một cách tích cực; Cơ hội/ khả năng là chính mình.
Khi trao đổi về chủ đề tình yêu, người ta thường nghĩ đến tính lãng mạng, nên thơ nhưng diễn giả đã hướng đề tài này về dưới cái nhìn khoa học tâm lý. Để có được tình yêu mà con người hài lòng, cần phải có những yếu tố do chính con người tạo ra. Theo lý thuyết tam giác tình yêu của nhà tâm lý học Robert Sternberg, có ba khía cạnh của tình yêu toàn vẹn:
Sự thân thiện/gần gũi: Phải xuất phát từ tình bằng hữu, thường phải có quãng thời gian tiếp xúc nhau lúc chưa yêu với những trải nghiệm tốt với nhau bằng sự kết thân, tôn trọng, giúp đỡ, chia sẻ, tin tưởng, hiểu biết, quan tâm, động viên… nhằm làm cho người kia hài lòng.
Sự đam mê/lãng mạn: Nhớ nhung, ham muốn, thích gặp nhau, gần nhau, muốn đi riêng với nhau… thể hiện sự cuốn hút lẫn nhau. Cao điểm nhất của sự đam mê lãng mạng là những yếu tố rung động của tình dục như vuốt ve, âu yếm, hôn (không có nghĩa là ăn ở với nhau), mức độ của những rung động này liên quan đến luân lý và xã hội.
Sự cam kết/gắn bó: Không có dấu hiệu chạy trốn, khẳng định trách nhiệm với nhau, đòi hỏi thủy chung, cùng xây dựng những định hướng chung, và dù thế nào cũng quyết đến với nhau suốt cuộc đời.
Từ ba khía cạnh của tình yêu có thể phân loại các kiểu tình yêu/hôn nhân:
- Nếu chỉ có yếu tố gần gũi thì chỉ mới ở mức độ bạn bè thích nhau.
- Nếu chỉ có yếu tố đam mê thì đó là tình yêu cuồng dại, người ta bị si mê, hấp dẫn bởi những yếu tố bề ngoài. Rất nhiều người trẻ hiện nay bị rơi vào trường hợp này, người ta hiểu lầm đó là yêu, nhưng đó chỉ là sự mê đắm, có thể mất đi bất cứ lúc nào.
- Gần gũi và đam mê tạo ra tình yêu lãng mạn, hầu hết các bạn trẻ trải qua giai đoạn này, giai đoạn màu hồng, nhìn cái gì cũng thấy đẹp, nhưng người ta có thể dễ dàng chấm dứt mối quan hệ yêu đương trong giai đoạn này do không bền vững, thiếu sự cam kết.
- Tình yêu trống rỗng giống như hợp đồng hôn nhân khi chỉ có cam kết, không có cảm xúc, không có cảm nhận, chẳng có tương quan, trường hợp này xảy ra khi hai người không hề quen biết cưới nhau do sự ép buộc.
- Nếu kết hợp sự gần gũi và cam kết sẽ tạo ra mối quan hệ tình yêu bè bạn theo kiểu thỏa thuận, nghĩa là mối quan hệ dàn xếp khi lý trí đã hiểu nhau và đi đến hôn nhân.
- Nếu kết hợp yếu tố đam mê và cam kết được gọi là tình yêu ngu ngốc, mù quáng do gặp nhau rất lãng mạn, hấp dẫn qua tiếng sét ái tình rồi cưới nhau, không có thời gian hiểu nhau.
- Khi có cả ba khía cạnh của tình yêu là gần gũi, đam mê và cam kết thì người ta mới có được tình yên trọn hảo, trong đó hai người yêu nhau thật sự trưởng thành, đến với nhau một cách trọn vẹn, từ đó có thể đạt đến hạnh phúc bền vững.
Mối quan hệ yêu đương, mối quan hệ hôn nhân sẽ bắt đầu có vấn đề khi một trong ba yếu tố bị trục trặc, chẳng hạn người ta không còn gần gũi nhau nữa, không nói chuyện, chia sẻ với nhau nữa, không thông cảm, giúp đỡ, không nỗ lực để làm hài lòng nhau. Tương tự, nếu như yếu tố cam kết bị ảnh hưởng, như ngoại tình, phản bội hay hai người không còn cảm thấy hấp dẫn nhau, sự đam mê không còn nữa thì chắc chắn tình yêu sẽ đổ vỡ.
Một số vấn nạn người thời nay đang phải đối mặt:
- Phản bội: Đây là vấn đề lớn trong tương quan của con người. Các tờ nhật báo thường đưa tin về sự phản bội của người đàn ông, có thể thấy người đàn ông thành đạt thường phải có cô bồ bên cạnh. Sự phản bội cũng lan sang phụ nữ và trở nên phổ biến. Nó trở thành đề tài bàn tán khi gặp nhau, người ta cảm thấy bình thường trong việc cặp bồ với người khác ngoài vợ hoặc chồng, và giá trị một vợ một chồng đang bị hạ xuống như điều gì đó không đáng phải bận tâm.
- Tình dục đơn thuần - không quan tâm đến hôn nhân: Với quan niệm tình dục mang lại sự khoái cảm, người ta đến với nhau chỉ vì sự vui thích, đến khi không thích thì thôi, chia tay để không bị ràng buộc nhau, hiện tượng này có vẻ như ngày càng gia tăng.
- Đại gia - kiều nữ chân dài: Điều này trở thành mốt trong xã hội, có nghĩa là chuẩn mực tự nhiên của xã hội có vấn đề, sự thu hút tự nhiên của con người bị phá vỡ bởi đồng tiền.
- Cách hành xử rất bạo lực - gây hấn: Khi tranh cãi, từ ngữ, cách thức nói chuyện với nhau rất bạo lực, gây hấn. Theo nghiên cứu về văn hóa Việt Nam, thời nay lại có thêm hiện tượng có khi vợ chồng hay những người yêu nhau lại giết nhau và hiện tượng này trở nên tràn lan hết sức nguy hiểm.
Có rất nhiều vấn đề khó khăn trong tâm lý, được các nhà tâm lý học tiếp cận phân tích để đưa ra những nguy cơ ảnh hưởng đến tình yêu, nó là những điều hấp dẫn làm cho người ta bị lôi cuốn vào và mắc kẹt trong đó:
- Tôn sùng vật chất: Nếu cả hai tôn sùng vật chất, có nguy cơ cả hai gặp bất hạnh do lao vào kiếm tiền, không có thời gian dành cho nhau.
- Ích kỷ/ đề cao bản thân quá mức: Người ta lấy lý do phải tôn trọng nhau để bảo vệ cái ích kỷ của mình. Trong khi đó, hôn nhân sẽ không tồn tại nếu không có sự hy sinh, phải có sự hy sinh thì tình yêu, hôn nhân mới kéo dài.
- Kiểm soát/ Sở hữu: Không tôn trọng đời sống cá nhân, không tôn trọng ranh giới người bạn của mình.
- Lối sống bản thân không khỏe mạnh: Khi yêu nhau, người ta cố tạo cho mình một vỏ bọc giả tạo, nhưng thực tế không làm được như vậy.
- Thiếu độc lập hoặc lệ thuộc quá mức: Nhiều cô gái nghĩ rằng sau khi cưới nhau, ở nhà chăm chồng, chăm lo việc nhà, chăm sóc con cái để chồng đi làm thì vợ chồng sẽ có hạnh phúc. Điều đó không còn phù hợp trong thời hiện đại vì sẽ tạo cho người chồng tâm lý đánh giá thấp người vợ.
- Lòng tự tôn thấp
- Mê đắm nhục dục: Chỉ thỏa mãn xác thịt mà không có các yếu tố khác.
- Thiếu các kỹ năng (giải quyết vấn đề, giao tiếp…): Dẫn đến không thông hiểu nhau, không chia sẻ được với nhau.
Bên cạnh những nguy cơ, những người đang yêu cần biết đến những yếu tố bảo vệ tình yêu như: Hiểu biết và tôn trọng; Trung thực và chân thành; Nâng đỡ và khích lệ; Nhân cách khỏe mạnh; Chung thủy.
Để kết thúc phần trình bày của mình diễn giả đã đưa ra những gợi ý nhằm duy trì sự bền vững và hạnh phúc trong tình yêu hay hôn nhân trọn hảo, theo đó cần có các tố chất: Phải có lý trí, phải nhận thức rõ ràng việc muốn xây dựng mối quan hệ tình yêu, những việc phải làm để hài lòng nhau; Phải có sự tin tưởng, đã chọn nhau thì phải hoàn toàn tin tưởng nhau; Có cảm hứng, thích thú nhau; Phải có sự cam kết bền vững với nhau.
Tại sao giới trẻ thời nay gặp nhiều vấn đề hơn không chỉ trong tình yêu mà cả trong nhiều lĩnh vực khác? Xã hội hôm nay đã không tạo điều kiện thuận lợi giúp con người phát triển toàn diện. Để con người trở thành nên khỏe mạnh thật sự, cần có 4 yếu tố:
- Thể xác khỏe mạnh: Tập thể dục, rèn luyện thân thể
- Có kiến thức: có nhận thức tốt, có tri thức, học hành đến nơi đến chốn
- Phát triển cảm xúc và mối quan hệ với người khác: Nhạy cảm các vấn đề của xã hội để có thể sống với người khác
- Đời sống tâm linh: quan tâm đến những gì vượt lên trên giá trị đời thường, lên trên giá trị của vật chất
Ngày nay, giới trẻ được giáo dục một cách phiến diện, chỉ lo phát triển về kiến thức mà quên đi những yếu tố khác hình thành nên nhân cách con người. Ngay cả kiến thức đôi khi cũng không đạt, nên xã hội và con người trong xã hội phát triển không bền vững, gặp nhiều khó khăn trắc trở, vấn nạn xã hội ngày càng tăng lên rõ rệt, con người ngày càng trở nên vô cảm. Thiết nghĩ, sống trong bối cảnh xã hội như thế, để có được những tố chất cần thiết cho tình yêu trọn hảo, trước hết, giới trẻ cần chọn lọc để học hỏi, trang bị cho mình các yếu tố cần thiết để phát trển con người toàn diện qua các lớp tâm lý, các lớp kỹ năng sống, và nhất là các lớp học đào sâu tâm linh.