I.- ĐỔI ĐỜI.
Các đây 44 năm… 10 giờ 45 ngày 30.04.1975, hai chiến xa Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam húc tung cổng vào Dinh Độc Lập và một việt cộng cầm cờ đỏ, xanh có sao vàng ở giữa chạy bộ vào trong Dinh. Lối 11 giờ 30, hắn hạ cờ Việt Nam Cộng hòa trên nóc Dinh xuống, kéo lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam lên.
Sau đó, nhiều việt cộng khác đi vào dinh Độc Lập bắt Tổng thống Dương Văn Minh cùng các thành viên chủ chốt nội các. Ông nói: « Tôi chờ các ông tới để bàn giao chính quyền », việt cộng chỉ huy trả lời: « Các ông đã không còn gì để bàn giao. Thay mặt Cách mạng, tôi đề nghị ông ra lệnh đầu hàng vô điều kiện để tránh đổ máu không cần thiết ». Dương Văn Minh đồng ý.
Khoảng 12 giờ, chúng đưa ông Minh và Thủ tướng Vũ Văn Mẫu bằng xe Jeep đến đài phát thanh. Tại đây, Tổng thống cuối cùng Dương Văn Minh đọc tuyên bố đầu hàng vô điều kiện với quân đội cách mạng. Thay mặt các đơn vị Quân giải phóng đánh chiếm dinh Độc Lập, một trung tá đọc lời tiếp nhận đầu hàng. Chiến tranh kết thúc… Cuộc đổi đời bắt đầu.
Quốc danh ‘Việt Nam Cộng hòa’, sau gần 20 năm phục vụ Tổ Quốc, đã biến khỏi bản đồ thế giới và Thủ đô Sài Gòn, từng được mệnh danh ‘Hòn ngọc Viễn Ðông’, từ đó, mang tên người chết chưa chôn. Do có sự đổi tên các đường, chúng tôi có vài ghi nhận ‘Ðồng Khởi cướp Tự Do’ hay ‘Nam Kỳ Khởi Nghĩa diệt Công Lý’. Thật ý nghĩa !
Cuộc đổi đời đã thể hiện tức thì vào ngày 02.05.1975, sau ngày Lễ Lao động, nhiều đôàng nghiệp nữ tại ngân hàng tôi đang làm việc đã bắt đầu thay những áo dài vàng tha thước bằng những áo ngắn đủ màu ‘cách mạng’. Các nam nhân viên, như tôi, bắt đầu bỏ giày chỉ mang dép… để rồi cuối tháng 05/1975, mỗi người, từ Tổng Giám đốc đến các lao công, đều được lãnh 10.000 đồng (để so sánh, một tô phở trung bình lúc đó là 15 đồng). Một Giám đốc chi nhánh ngân hàng Pháp (nhân viên các chi nhánh ngân hàng Mỹ đã di tản toàn thể và từ lâu) trước đó lương hơn 300 ngàn, nay chỉ còn chừng đó, ông bảo tài xế hãy cầm giữ. Sự san bằng lương giàu nghèo kiểu cộng sản không dụ được người lao công ngân hàng vì lương tháng của họ, trước đây, tối thiểu cũng ở mức đó.
Cuộc đổi đời gây khủng hoảng tình đồng nghiệp bởi ‘đám cách mạng ba mươi’ (tức là những kẻ theo cộng sản từ ngày 30.04.1975). Một vài anh thư ký đánh máy có thái độ đáng khinh khi lên án các nữ nhân viên đã di tản đi Mỹ là sang bên đó chỉ làm những nghề tồi bại hay tuyên truyền khuyên tôi nên chấp nhận ‘kẻ vô thần’. Tôi chỉ cười trừ thôi, nhất là khi mình là cựu sĩ quan Quân lực Cộng hòa, trước sau gì cũng bị ‘cám ơn’ và ‘được hay bị’ khuyến khích đi vùng ‘kinh tế mới’. Sau ba lần vắng mặt có lý do các kỳ học tập ngày Chúa Nhật, tôi được mời rời vĩnh viễn khỏi ngân hàng cộng sản.
Từ khi được thành lập, Ngân Hàng mang ý nghĩa là Ngân là tiền bạc, Hàng là cửa hàng. Ngân hàng là nơi giao dịch tiền tệ. Nhờ đổi đời, một hôm, đại đồng chí chủ quản thanh lý ngân hàng Ðại Á lớn tiếng tuyên bố : « Ngân hàng là Tiền và Hàng là hàng hóa ». Nói thế vì anh ta muốn nhắc nhân viên tín dụng trước kia, khi trao tiền cho vay phải đem hàng hóa cất kỹ vào kho.
Một lần kia, một nhóm chúng tôi được cử đi kiểm kho hàng cho vay. Ðến chiều ra về, trưởng nhóm trình sự vụ lịnh cho anh gác cửa. Chẳng may, anh này cầm giấy ngược để đọc, một chị trong đoàn không nín được cười. Anh ta bỏ đi không mở cửa, cả đoàn ngồi trong xe chờ. Hơn nửa giờ sau, một xe khác cần ra, anh mới phải mở cửa để cho chúng tôi ra trước. Hú hồn.
Một lần khác, sau vụ đổi tiền ngày 22.09.1975, số tiền Việt Nam Cộng hòa thu đổi được chở về lưu trử tại hầm bạc Ngân hàng Việt Nam Thương tín cũ trên đại lộ Hàm Nghi. Một hôm, trời mưa tầm tã, nước mưa cuốn tất cả rác Chợ Cũ dọc đại lộ này chảy qua cửa song sắt ngân hàng này và tràn xuống hầm chứa bạc đã xài. Sau khi phát hiện hầm bạc bị ngập, bốc mùi và đã có giòi. Bị hỏi tại sao không lên báo động cấp trên để có biện pháp, người bảo vệ hôm đó trả lời là lịnh cấm không cho người vào, chứ không chỉ thị gì về nước tràn vào cả.
II.- ÐỔI TIỀN.
Nhân khi đọc Việt Báo ngày 04.10.2006, chúng ta được biết : « Ngay sau khi Cộng quân tiến chiếm Sài gòn trưa ngày 30.04.1975, Ban Quân quản các ngân hàng đã tiếp thu Ngân hàng Quốc gia Việt Nam và các ngân hàng khác ‘với tiền, vàng còn nguyên vẹn là một chuyện ngoạn mục. Việc xử lý sau đó còn ngoạn mục hơn’. Đó là lời ông Lữ Minh Châu, Trưởng ban Quân quản các ngân hàng Sài gòn – Gia định, người tổ chức tiếp quản toàn bộ tiền, vàng của chế độ cũ. Ngoài ra, ông Châu còn xác nhận : Về … 16 tấn vàng vẫn còn nguyên vẹn trong kho của ngân hàng ».
Về tiền, ông cho biết : « Toàn bộ tiền và vàng dự trữ trong ngân hàng chúng ta tiếp quản nguyên vẹn cùng với đầy đủ hồ sơ sổ sách. Theo thống kê thì khối lượng tiền trong lưu thông thời điểm đó là 615 tỉ, gồm tiền mặt trong lưu thông 440 tỉ, còn lại nằm trong tài khoản tiền gửi. Sau khi tiếp quản, tài sản thuộc Ngân hàng Quốc gia được bàn giao toàn bộ cho Ngân hàng Trung ương Chính phủ Cách mạng lâm thời, mang tên Ngân hàng quốc gia miền Nam, do ông Trần Dương làm Thống đốc ». Theo Wikipedia, khi kiểm kê tiếp thu, trong kho hầm sắt Ngân hàng Quốc gia Việt Nam có 1.234 thỏi vàng và một số tiền cổ bằng vàng, tức hơn 16 tấn. Đó là tài sản quý kim và tiền tệ của nước Việt Nam Cộng hoà. Sau đó, đến phiên tiền tệ của người dân được cướp đi bởi các cuộc Đổi tiền.
Tuy nhiên, khi ông cho biết ‘Trong kho dự trữ còn có 125 tỉ tiền in theo kiểu mới chưa phát hành, riêng số giấy bạc này được lệnh phải thiêu hủy, vì đó là số giấy bạc mà chính quyền Sài Gòn chuẩn bị để đổi tiền’. Chữ ‘đổi tiền’ mà ông nói ở đây không đúng nghĩa vì đó là những tờ giấy bạc có mệnh giá lớn được in chờ ngày phát hành. Ngày phát hành được cơ quan thẩm quyền loan báo trước và, đến ngày đó, Viện phát hành giao lượng giấy bạc này cho các ngân hàng hay những ngân khố để chi trả cho người thụ hưởng hợp pháp đúng định giá tiền giấy đã thu. Đồng thời, Viện này cũng có quyền ra lịnh thu hồi các loại tiền cũ khác để tiêu hủy.
Ngày 06.06.1975, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam (tức Việt cộng, bức tử ngày 02.07.1967) ban hành Nghị định số 04/PCT-75 để thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam do ông Trần Dương làm Thống đốc.
A.- Cuộc Đổi tiền ngày 22.9.1975.
Hôm đó, dưới sự lãnh đạo của Bộ chính trị và Trung Ương đảng lao động Việt Nam, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam đã tổ chức cuộc đổi tiền trên qui mô toàn Miền Nam để đưa đồng tiền mới có tên là ‘Tiền Ngân hàng Việt Nam’ hay ‘tiền giải phóng’ vào lưu thông với tỷ lệ 1 đồng NHVN bằng 500 đồng tiền Việt Nam Cộng hòa, đưọc in trên những tờ bạc có hình các danh nhân (Trần Hưng Ðạo, Nguyễn Huệ, Lê Văn Duyêät), trụ sở Ngân hàng Quốc gia hay các thú vật.
Ngày 20.09.1975, bỗng nhiên có tin từ Ban Điều hành ngân hàng Đại Á cho nhân viên biết là không nên về sớm (lúc đó, tại ngân hàng thương mại, chúng tôi không còn bao nhiêu việc để làm) hầu chờ lệnh Ngân hàng Quốc gia… Quá 12 giờ, các nhân viên kế toán được yêu cầu có mặt tại chi nhánh Việt Nam Thương tín Đa kao lúc 12 giờ hôm 21.09.1975 để đi nhận việc mới. Nhận việc ngày Chúa Nhật là một điều lạ ? Nhưng chúng tôi tự vấn an nhau ‘Thời cách mạng mà!’.
Đúng giờ định, chúng tôi có mặt đầy đủ nhưng chỉ gặp nhân viên bảo vệ chi nhánh. Ông cho biết chỉ nhận lịnh đón chúng tôi vào chờ mà thôi… Chờ mãi đến gần 15 giờ, đề tài để trò chuyện cũng đã cạn, chúng tôi kéo nhau đi ăn ‘bánh cuốn Tây Hồ’… Từ khoảng 17 giờ, có thể người dân ngửi được mùi ‘biến cố tiền tệ’ sắp bùng nổ : người ta ăn uống tới tấp, nhiều người sẵn sàng trả giá để mua hàng với giá cao khó tưởng tượng. Một chiếc xe đạp đang đi, người ta chặn lại, trả giá một triệu đồng, chủ xe thắc mắc ‘biến cố gì ?’ và đạp xe nhanh đi.
Tiếp theo, đài phát thanh yêu cầu người dân phải về nhà trước 23 giờ để đợi thông báo quan trọng. Lúc 2 giờ ngày 22.09.1975, đài loan tin về quy định đổi tiền và kéo dài thời gian giới nghiêm đến 11 giờ sáng. Thời gian đổi tiền sẽ bắt đầu vào lúc 11 cho đến 23 giờ cùng ngày, tức chỉ có 12 giờ đồng hồ để hoàn thành việc thu và đổi tiền.
Thể thức :
– Hối suất : 500 đồng Việt Nam Cộng hòa = 1 đồng Cộng hòa Miền Nam Việt Nam;
– Mỗi gia đình chỉ được đổi 100.000 đồng cũ ra thành 200 đồng mới để tiêu dùng thường nhật. Phần còn lại, Nhà nước giữ lại…
Lúc 6 giờ ngày Đổi tiền, chiến dịch bắt đầu : một xe nhà binh GMC, tiếp thu của Quân đội Việt Nam Cộng hòa đến đón chúng tôi có ‘đồng chí’ Phường ủy Phường Trần Quang Khải, Quận nhất, đi kèm. Nói chuyện với chúng tôi, ông kể lể công thống nhất đất nước của Đảng và hứa hẹn một tương lai tốt đẹp cho toàn dân. Thấy tôi mỉm cười, ông đưa ‘thẻ vàng’ cảnh cáo cho là tôi: không tin Đảng.
Sau đó, nhóm ‘kế toán viên ngân hàng’ chúng tôi bị chia mỗi người đến một Bàn (đơn vị phụ trách Đổi tiền) để nhận nhiệm vụ Kế toán. Bàn, nơi tôi đến đặt tại một nhà mà chủ đã vượt biên ở đường Nguyễn Văn Thạch. Sau đó, một đồng chí mặc kaki, mang dép râu với nón cối tới và tự giới thiệu là y sĩ bộ đội, Bàn trưởng. Tiếp đến, hai công chức Ngân khố để làm Thủ quỹ : một tiền cũ và một tiền mới. Bàn trưởng, tính tình hiền hậu, mở lời nhờ chúng tôi giúp anh hoàn thành công tác và, vì anh không rõ qui định về Tờ khai gia đình ở Sài gòn thế nào, nên nhờ chúng tôi xem dùm. Anh ‘cử’ tôi kiêm Thư ký giữ và phát đơn.
Cuối cùng, những ấn phẩm và tiền mới có những trị giá khác nhau cũng được chở tới. Đúng 11 giờ, Bàn Đổi tiền mở cửa tiếp các khách hàng ‘miễn cưỡng’, tôi cảm thấy mình cũng bị cưỡng bách phải nhận Tờ khai gia đình, xem, trả lại kèm hai mẫu đơn và xin nộp lại sau khi đã khai xong với số tiền mặt cũ.
Trong số những đồng bào đến đây, tôi tiếp Giáo sư H.T.S, Thầy cũ đã dạy ở Đại học Luật khoa Sài gòn. Ông giải thích nhà ông ở Làng Đại học bị ‘lấy’ và đưa Tờ khai gia đình cho tôi. Không thể để người bị ‘cướp nhà’ lại bị ‘cướp tiền’, tôi nhận văn kiện và nói : ‘Thầy để tôi lo’. Bao nhiêu đó đủ để nhận biết nhau. Tôi trả hồ sơ cho ông và nói đủ lớn để Bàn trưởng nghe : « Tờ khai gia đình của Thầy có ghi ‘Tạm trú’. Như vậy, được rồi và sau khi khai xong, Thầy sớm nộp lại. Chào Thầy ». Cười và bắt tay nhau. Trong số khách đó, có những người đến xin đơn về khai và, sau khi, nghe theo bàn tán thế nào, trở lại xin đơn khác… Thôi thì tiền của người ta (họ không phải là kẻ ‘chấp hữu vô căn’… mà chỉ là nạn nhân chế độ) nên tôi cứ để cho chủ gia đình tự quyết định theo ý họ. Mình muốn vô can.
Khi đồng bào trở lại nộp đơn, tôi đọc xét và ghi sổ kế toán, tiền cũ được Thủ quỹ tiền cũ nhận, đếm đúng với số khai, cắt góc tờ giấy bạc và lưu lại. Nhìn sự việc đó, tôi mang một nỗi buồn mất mát ‘Đồng tiền Việt Nam Cộng hòa đang đi vào dĩ vãng…’ Sau đó, Thủ quỹ tiền mới giao những tờ giấy bạc mới cho khách và Bàn trưởng ký chung cuộc và trao một bản đơn cho đương sự. Bản kia trao cho tôi để lưu. Xong việc đổi tiền cho một gia đình. Có vài gia trưởng chỉ mang đến ít hơn 100.000 đồng tiền cũ thắc mắc, vì nghe các du kích tuyên truyền dạy bảo ‘cộng sản sẽ san bằng giàu nghèo’, sao không được lãnh 200 đồng tiền mới như nhà trước. Tôi chỉ trả lời : không có chỉ thị. Thật nghèo mà ham. Đi tin cộng sản !
Các ‘đỉnh cao trí tuệ’ lãnh đạo, tại Hà nội, hình như đã không đủ khả năng để thẩm lượng số tiền đang lưu hành tại Việt Nam Cộng hòa, nơi nền kinh tế phồn thịnh hơn Miền Bắc cộng sản nhiều vì, sau ngày 30.04.1975, hàng loạt hàng hóa và vàng bạc từ Sài Gòn đã được chở về Hà Nội, kể cả 16 tấn vàng mà ‘người cộng sản’ phao tin ông Nguyễn Văn Thiệu đã chở đi khỏi nước. Cuộc đổi tiền đã kéo dài ba ngày và chỉ mới thanh toán cho mỗi gia đình 200 đồng tiền mới mà thôi.
Ngày 25.09.1975, nhân viên tất cả các Bàn đổi tiền Quận 1 Thành phố được tập họp về vũ trường Maxime cũ để tổng kết. Nhân dịp này, Bí thư Thành ủy khen chiến dịch ‘Đổi tiền’ đã đạt thành quả tốt đẹp hơn cả chiến dịch Hồ Chí Minh (chiếm Miền Nam) vì khi thảo luận chiến dịch này, Bộ Chính trị nắm vững quân số và mọi phương tiện, nhưng khi ‘Đổi Tiền’ thì họ không biết có đủ số nhân sự động viên cũng như số lượng tiền cũ và công việc sẽ diễn tiến ra sao.
Cuối cùng, trở về Phường, chúng tôi đã làm công tác thống kê. Các ‘đỉnh cao trí tuệ’ muốn có những số liệu tiền mặt của những gia đình mà gia trưởng là các sĩ quan hay công chức đang ‘đi cải tạo’, nhưng khi lập bảng Thống kê, vì các ông đang vắng mặt, nên các bà đã đứng đơn xin đổi tiền và chỉ ghi nghề nghiệp mình đang làm hay nội trợ. Nhờ đó, tôi cảm thấy nhẹ nhàng… Sau đó, theo Wikipedia, từ đầu năm 1976, các gia đình có tiền đổi được phép rút 30 đồng mới mỗi tháng, nhưng đến tháng 12/1976 thì trương mục được khóa lại. Đúng là ăn cướp hợp luật cộng nô.
B.- Cuộc Đổi tiền ngày 03.05.1978.
Sau khi thống nhất Việt Nam năm 1976, Cộng đảng Việt quyết định xã hội chủ nghĩa hóa nền kinh tế thị trường, theo nghị quyết khóa III, xóa bỏ tư sản thương mại và dân tộc, xây dựng hợp tác xã,… Kỳ Đổi tiền này được quyết định bởi Thủ tướng do sắc lệnh số 88 CP ngày 25.04.1978 và khai triển ngày 03.05.1978. Theo đó tiền tệ hiện lưu hành tại hai miền Nam Bắc hết giá trị giao hoán và những ai đang sở hữu tiền cũ này phải đem đổi lấy tiền mới.
1 - Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam công bố đổi tiền trên phạm vi toàn quốc, thống nhất tiền tệ cả nước với tỷ lệ 1 đồng tiền Ngân hàng Nhà nước cũ ở miền Bắc hoặc 0,80 đồng tiền Giải phóng ở miền Nam bằng 1 đồng Ngân hàng Nhà nước mới.
2- Thể thức :
a. Dân thị thành được đổi tối đa:
– 100 đồng cho mỗi hộ 1 người;
– 200 đồng cho mỗi hộ 2 người;
– Hộ trên 2 người thì người thứ 3 trở đi được đổi 50 đồng/người;
– Tối đa cho mọi hộ thành phố bất kể số người là 500 đồng.
b. Dân quê được phép đổi theo định mức sau:
– 100 đồng cho mỗi hộ 2 người ;
– Hộ trên 2 người thì người thứ 3 trở đi được đổi 30 đồng/người;
– Tối đa cho mọi hộ dưới quê bất kể số người là 300 đồng.
Số tiền đang có trên mức tối đa phải khai nộp và ký thác vào ngân hàng. Khi cần dùng có lý do chính đáng thì tiền đó có thể rút ra. Một điều buộc nữa là trương chủ phải chứng minh số tiền này là tiền kiếm được bằng sức lao động chân chính. Lại thêm một lần cướp hợp pháp, tức ‘chấp hữu vô căn’.
Do sợ sự bí mật đổi tiền bị ‘bật mí’, nên nhà nước dùng các sinh viên phụ trách các bàn đổi tiền và, khác với lần trước, kỳ này, ngoài các loại tiền giấy phải cắt góc, còn có tiền nhôm 1 đồng. Ðể hủy tiền này, cuối cùng, nhà nước mới chỉ thị dùng búa đóng đinh xuyên thủng những đồng tiền nhôm này.
Ðang làm việc tại Phòng Tiền tệ Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, tôi tham gia Kiểm tra Tồn quỹ các cơ quan nhà nước tại Thành Hồ, đặt tại lầu 10 Ngân hàng Thành phố. Tổ (đơn vị kiểm tra) gồm một Tổ trưởng (tại Tổ chúng tôi: một lãnh đạo Ngân hàng Kiến thiết, vui tính và biết điều), một công an cấp tá lú và giáo điều cùng chúng tôi hai kế toán.
Cơ quan đầu tiên mà Tổ kiểm tra tiếp là Trường đại học Y khoa. Sổ sách kế toán phù hợp qui định Ngân hàng Thành phố, nhưng tồn quỹ hơi cao. Lý do mà mọi người điều biết : Tiền mặt không được giữ tại cơ quan quá định mức, nhưng khi cần thì Ngân hàng không có đủ để cung ứng, nên các cơ quan đều vi phạm mức tồn quỹ này. Ðó là lỗi Ngân hàng Thành phố và Ngân hàng các quận không ‘tóm’ được tiền mặt từ các cửa hàng hay quán ăn uống quốc doanh.
Sau đó, khi làm việc với một đơn vị quân báo và tìm thấy những số tiền mặt được dùng để chi trả cho việc may quân phục đen. Tổ trưởng đặt câu hỏi và được trả lời là để giả lính Khmer đỏ xâm nhập vào Cam bốt. Lúc đó, Khmer đỏ thỉnh thoảng tấn công Việt Nam và giết người Việt và Việt Nam chuẩn bị đánh vào Cam bốt năm 1979.
Cơ quan mà việc kiểm tra kéo dài và khó khăn nhứt là Trường Đảng, đặt tại Trường Bộ binh Thủ đức cũ. Khi tiến hành kiểm tra, vài thành viên Trường Đảng mặc áo ngắn tay bỏ ngoài đã đưa cao tay để cho thấy họ có súng… Sau ba ngày làm việc không kết quả, hôm sau, trước khi bắt đầu, Trưởng đoàn cho biết : tối hôm qua, Đảng ủy Trường đã họp và quyết định nói thật… Khi kiểm tra sổ kế toán, tôi thấy ngay có nhiều trang không có số cộng từ trên xuống, nhưng có số mang sang trang sau. Tôi hỏi tại sao như vậy ? Trong khi cô kế toán ‘sếp’ đang cố gắng giải thích thì cô kế toán kia nhỏ nhẹ ‘ba em đi học tập’ khiến tôi nghĩ đến tình chiến hữu (dù là quân nhân, cảnh sát hay công chức cũng phụng sự Tổ Quốc Việt Nam Cộng hòa). Do đó, tôi khuyên hai cô phải làm thế nào để đúng, rồi xếp sổ lại, không ghi biên bản. Không gian dối không đáng là cộng sản.
Cơ quan ‘Khám Chí hoà’ cũng ‘là vua’ với nhiều vi phạm, nên giờ cơm trưa, Tổ trưởng và Trung tá công an được mời về ‘nhà tù’ ăn nhậu. Buổi chiều, sau khi làm Biên bản kiểm tra tồn quỹ, trong khi tôi đánh máy năm bản (đồng chí Tổ trưởng rất khoái thấy biên bản được đánh máy), Trưởng đoàn khám đường mời các thành viên Tổ uống bia. Tôi từ chối vì đang bận đánh máy. Mang bia đến, nhưng không có ly, nên phải đến nhà bếp mượn chén để uống khiến thành viên các Tổ khác biết. Rồi vì ghen ghét không được uống bia, nên họ đã họp toàn thể các Tổ để tố quê nhau…
C.- Cuộc Đổi tiền ngày 14.09.1985.
Ngày 12.09.1985, báo Tuổi Trẻ đăng tại trang nhất: ‘Bẻ gãy thủ đoạn tung tin đổi tiền của gian thương’và đã viết: ‘Với sự tăng cường hiệu lực của bộ máy chuyên chính vô sản mọi hậu quả tin đồn phải được thanh toán triệt để’. Thế rồi, sáng 14.09.1985, hệ thống loa phóng thanh đường phố loan tin Đổi Tiền. Đó là sự khác biệt giữa biện pháp do cộng sản chủ trương và những sự Đổi Tiền ở những nước dân chủ mà chúng ta đã xem khi bắt đầu bài này. Trước cuộc cướp đó, Phan Văn Khải, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh viết báo biện luận ‘Đổi tiền là vì lợi ích của nhân dân lao động’.
Vì đang hành nghề cho doanh nghiệp tư nhân, nên tôi không bị buộc phải tham gia Đổi tiền lần này. Tuy nhiên, chúng tôi đã tìm được những tin tức liên quan để cung cấp.
Trước tình hình diễn biến phức tạp của lưu thông hàng - tiền và nạn khan hiếm tiền mặt nghiêm trọng trong thanh toán, ngày 14.09.1985, nhà nước phải công bố đổi tiền theo tỷ lệ 10 đồng tiền Ngân hành Nhà nước cũ ăn 1 đồng tiền NHNN mới phục vụ cuộc cách mạng về giá và lương. Nhà nước đã cho phát hành thêm vào lưu thông một khối lượng lớn tiền tương đương với 1,38 lần khối lượng tiền mới đã phát hành trong đợt đổi tiền trước đó để phục vụ công cuộc cải cách lương và giá.
Ðây là cuộc đổi tiền do Phát hành tiền mới :
- Thu đổi tiền: 1đ tiền mới bằng 10đ tiền cũ
Có một điều lạ là ngay sau khi thu đổi xong, Chính phủ quyết định nâng giá lên trở lại 10 lần. Cuộc cải cách giá-lương-tiền đã bị thất bại.
Hà Minh Thảo
Các đây 44 năm… 10 giờ 45 ngày 30.04.1975, hai chiến xa Quân Giải phóng miền Nam Việt Nam húc tung cổng vào Dinh Độc Lập và một việt cộng cầm cờ đỏ, xanh có sao vàng ở giữa chạy bộ vào trong Dinh. Lối 11 giờ 30, hắn hạ cờ Việt Nam Cộng hòa trên nóc Dinh xuống, kéo lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam lên.
Sau đó, nhiều việt cộng khác đi vào dinh Độc Lập bắt Tổng thống Dương Văn Minh cùng các thành viên chủ chốt nội các. Ông nói: « Tôi chờ các ông tới để bàn giao chính quyền », việt cộng chỉ huy trả lời: « Các ông đã không còn gì để bàn giao. Thay mặt Cách mạng, tôi đề nghị ông ra lệnh đầu hàng vô điều kiện để tránh đổ máu không cần thiết ». Dương Văn Minh đồng ý.
Khoảng 12 giờ, chúng đưa ông Minh và Thủ tướng Vũ Văn Mẫu bằng xe Jeep đến đài phát thanh. Tại đây, Tổng thống cuối cùng Dương Văn Minh đọc tuyên bố đầu hàng vô điều kiện với quân đội cách mạng. Thay mặt các đơn vị Quân giải phóng đánh chiếm dinh Độc Lập, một trung tá đọc lời tiếp nhận đầu hàng. Chiến tranh kết thúc… Cuộc đổi đời bắt đầu.
Quốc danh ‘Việt Nam Cộng hòa’, sau gần 20 năm phục vụ Tổ Quốc, đã biến khỏi bản đồ thế giới và Thủ đô Sài Gòn, từng được mệnh danh ‘Hòn ngọc Viễn Ðông’, từ đó, mang tên người chết chưa chôn. Do có sự đổi tên các đường, chúng tôi có vài ghi nhận ‘Ðồng Khởi cướp Tự Do’ hay ‘Nam Kỳ Khởi Nghĩa diệt Công Lý’. Thật ý nghĩa !
Cuộc đổi đời đã thể hiện tức thì vào ngày 02.05.1975, sau ngày Lễ Lao động, nhiều đôàng nghiệp nữ tại ngân hàng tôi đang làm việc đã bắt đầu thay những áo dài vàng tha thước bằng những áo ngắn đủ màu ‘cách mạng’. Các nam nhân viên, như tôi, bắt đầu bỏ giày chỉ mang dép… để rồi cuối tháng 05/1975, mỗi người, từ Tổng Giám đốc đến các lao công, đều được lãnh 10.000 đồng (để so sánh, một tô phở trung bình lúc đó là 15 đồng). Một Giám đốc chi nhánh ngân hàng Pháp (nhân viên các chi nhánh ngân hàng Mỹ đã di tản toàn thể và từ lâu) trước đó lương hơn 300 ngàn, nay chỉ còn chừng đó, ông bảo tài xế hãy cầm giữ. Sự san bằng lương giàu nghèo kiểu cộng sản không dụ được người lao công ngân hàng vì lương tháng của họ, trước đây, tối thiểu cũng ở mức đó.
Cuộc đổi đời gây khủng hoảng tình đồng nghiệp bởi ‘đám cách mạng ba mươi’ (tức là những kẻ theo cộng sản từ ngày 30.04.1975). Một vài anh thư ký đánh máy có thái độ đáng khinh khi lên án các nữ nhân viên đã di tản đi Mỹ là sang bên đó chỉ làm những nghề tồi bại hay tuyên truyền khuyên tôi nên chấp nhận ‘kẻ vô thần’. Tôi chỉ cười trừ thôi, nhất là khi mình là cựu sĩ quan Quân lực Cộng hòa, trước sau gì cũng bị ‘cám ơn’ và ‘được hay bị’ khuyến khích đi vùng ‘kinh tế mới’. Sau ba lần vắng mặt có lý do các kỳ học tập ngày Chúa Nhật, tôi được mời rời vĩnh viễn khỏi ngân hàng cộng sản.
Từ khi được thành lập, Ngân Hàng mang ý nghĩa là Ngân là tiền bạc, Hàng là cửa hàng. Ngân hàng là nơi giao dịch tiền tệ. Nhờ đổi đời, một hôm, đại đồng chí chủ quản thanh lý ngân hàng Ðại Á lớn tiếng tuyên bố : « Ngân hàng là Tiền và Hàng là hàng hóa ». Nói thế vì anh ta muốn nhắc nhân viên tín dụng trước kia, khi trao tiền cho vay phải đem hàng hóa cất kỹ vào kho.
Một lần kia, một nhóm chúng tôi được cử đi kiểm kho hàng cho vay. Ðến chiều ra về, trưởng nhóm trình sự vụ lịnh cho anh gác cửa. Chẳng may, anh này cầm giấy ngược để đọc, một chị trong đoàn không nín được cười. Anh ta bỏ đi không mở cửa, cả đoàn ngồi trong xe chờ. Hơn nửa giờ sau, một xe khác cần ra, anh mới phải mở cửa để cho chúng tôi ra trước. Hú hồn.
Một lần khác, sau vụ đổi tiền ngày 22.09.1975, số tiền Việt Nam Cộng hòa thu đổi được chở về lưu trử tại hầm bạc Ngân hàng Việt Nam Thương tín cũ trên đại lộ Hàm Nghi. Một hôm, trời mưa tầm tã, nước mưa cuốn tất cả rác Chợ Cũ dọc đại lộ này chảy qua cửa song sắt ngân hàng này và tràn xuống hầm chứa bạc đã xài. Sau khi phát hiện hầm bạc bị ngập, bốc mùi và đã có giòi. Bị hỏi tại sao không lên báo động cấp trên để có biện pháp, người bảo vệ hôm đó trả lời là lịnh cấm không cho người vào, chứ không chỉ thị gì về nước tràn vào cả.
II.- ÐỔI TIỀN.
Nhân khi đọc Việt Báo ngày 04.10.2006, chúng ta được biết : « Ngay sau khi Cộng quân tiến chiếm Sài gòn trưa ngày 30.04.1975, Ban Quân quản các ngân hàng đã tiếp thu Ngân hàng Quốc gia Việt Nam và các ngân hàng khác ‘với tiền, vàng còn nguyên vẹn là một chuyện ngoạn mục. Việc xử lý sau đó còn ngoạn mục hơn’. Đó là lời ông Lữ Minh Châu, Trưởng ban Quân quản các ngân hàng Sài gòn – Gia định, người tổ chức tiếp quản toàn bộ tiền, vàng của chế độ cũ. Ngoài ra, ông Châu còn xác nhận : Về … 16 tấn vàng vẫn còn nguyên vẹn trong kho của ngân hàng ».
Về tiền, ông cho biết : « Toàn bộ tiền và vàng dự trữ trong ngân hàng chúng ta tiếp quản nguyên vẹn cùng với đầy đủ hồ sơ sổ sách. Theo thống kê thì khối lượng tiền trong lưu thông thời điểm đó là 615 tỉ, gồm tiền mặt trong lưu thông 440 tỉ, còn lại nằm trong tài khoản tiền gửi. Sau khi tiếp quản, tài sản thuộc Ngân hàng Quốc gia được bàn giao toàn bộ cho Ngân hàng Trung ương Chính phủ Cách mạng lâm thời, mang tên Ngân hàng quốc gia miền Nam, do ông Trần Dương làm Thống đốc ». Theo Wikipedia, khi kiểm kê tiếp thu, trong kho hầm sắt Ngân hàng Quốc gia Việt Nam có 1.234 thỏi vàng và một số tiền cổ bằng vàng, tức hơn 16 tấn. Đó là tài sản quý kim và tiền tệ của nước Việt Nam Cộng hoà. Sau đó, đến phiên tiền tệ của người dân được cướp đi bởi các cuộc Đổi tiền.
Tuy nhiên, khi ông cho biết ‘Trong kho dự trữ còn có 125 tỉ tiền in theo kiểu mới chưa phát hành, riêng số giấy bạc này được lệnh phải thiêu hủy, vì đó là số giấy bạc mà chính quyền Sài Gòn chuẩn bị để đổi tiền’. Chữ ‘đổi tiền’ mà ông nói ở đây không đúng nghĩa vì đó là những tờ giấy bạc có mệnh giá lớn được in chờ ngày phát hành. Ngày phát hành được cơ quan thẩm quyền loan báo trước và, đến ngày đó, Viện phát hành giao lượng giấy bạc này cho các ngân hàng hay những ngân khố để chi trả cho người thụ hưởng hợp pháp đúng định giá tiền giấy đã thu. Đồng thời, Viện này cũng có quyền ra lịnh thu hồi các loại tiền cũ khác để tiêu hủy.
Ngày 06.06.1975, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam (tức Việt cộng, bức tử ngày 02.07.1967) ban hành Nghị định số 04/PCT-75 để thành lập Ngân hàng Quốc gia Việt Nam do ông Trần Dương làm Thống đốc.
A.- Cuộc Đổi tiền ngày 22.9.1975.
Hôm đó, dưới sự lãnh đạo của Bộ chính trị và Trung Ương đảng lao động Việt Nam, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam đã tổ chức cuộc đổi tiền trên qui mô toàn Miền Nam để đưa đồng tiền mới có tên là ‘Tiền Ngân hàng Việt Nam’ hay ‘tiền giải phóng’ vào lưu thông với tỷ lệ 1 đồng NHVN bằng 500 đồng tiền Việt Nam Cộng hòa, đưọc in trên những tờ bạc có hình các danh nhân (Trần Hưng Ðạo, Nguyễn Huệ, Lê Văn Duyêät), trụ sở Ngân hàng Quốc gia hay các thú vật.
Ngày 20.09.1975, bỗng nhiên có tin từ Ban Điều hành ngân hàng Đại Á cho nhân viên biết là không nên về sớm (lúc đó, tại ngân hàng thương mại, chúng tôi không còn bao nhiêu việc để làm) hầu chờ lệnh Ngân hàng Quốc gia… Quá 12 giờ, các nhân viên kế toán được yêu cầu có mặt tại chi nhánh Việt Nam Thương tín Đa kao lúc 12 giờ hôm 21.09.1975 để đi nhận việc mới. Nhận việc ngày Chúa Nhật là một điều lạ ? Nhưng chúng tôi tự vấn an nhau ‘Thời cách mạng mà!’.
Đúng giờ định, chúng tôi có mặt đầy đủ nhưng chỉ gặp nhân viên bảo vệ chi nhánh. Ông cho biết chỉ nhận lịnh đón chúng tôi vào chờ mà thôi… Chờ mãi đến gần 15 giờ, đề tài để trò chuyện cũng đã cạn, chúng tôi kéo nhau đi ăn ‘bánh cuốn Tây Hồ’… Từ khoảng 17 giờ, có thể người dân ngửi được mùi ‘biến cố tiền tệ’ sắp bùng nổ : người ta ăn uống tới tấp, nhiều người sẵn sàng trả giá để mua hàng với giá cao khó tưởng tượng. Một chiếc xe đạp đang đi, người ta chặn lại, trả giá một triệu đồng, chủ xe thắc mắc ‘biến cố gì ?’ và đạp xe nhanh đi.
Tiếp theo, đài phát thanh yêu cầu người dân phải về nhà trước 23 giờ để đợi thông báo quan trọng. Lúc 2 giờ ngày 22.09.1975, đài loan tin về quy định đổi tiền và kéo dài thời gian giới nghiêm đến 11 giờ sáng. Thời gian đổi tiền sẽ bắt đầu vào lúc 11 cho đến 23 giờ cùng ngày, tức chỉ có 12 giờ đồng hồ để hoàn thành việc thu và đổi tiền.
Thể thức :
– Hối suất : 500 đồng Việt Nam Cộng hòa = 1 đồng Cộng hòa Miền Nam Việt Nam;
– Mỗi gia đình chỉ được đổi 100.000 đồng cũ ra thành 200 đồng mới để tiêu dùng thường nhật. Phần còn lại, Nhà nước giữ lại…
Lúc 6 giờ ngày Đổi tiền, chiến dịch bắt đầu : một xe nhà binh GMC, tiếp thu của Quân đội Việt Nam Cộng hòa đến đón chúng tôi có ‘đồng chí’ Phường ủy Phường Trần Quang Khải, Quận nhất, đi kèm. Nói chuyện với chúng tôi, ông kể lể công thống nhất đất nước của Đảng và hứa hẹn một tương lai tốt đẹp cho toàn dân. Thấy tôi mỉm cười, ông đưa ‘thẻ vàng’ cảnh cáo cho là tôi: không tin Đảng.
Sau đó, nhóm ‘kế toán viên ngân hàng’ chúng tôi bị chia mỗi người đến một Bàn (đơn vị phụ trách Đổi tiền) để nhận nhiệm vụ Kế toán. Bàn, nơi tôi đến đặt tại một nhà mà chủ đã vượt biên ở đường Nguyễn Văn Thạch. Sau đó, một đồng chí mặc kaki, mang dép râu với nón cối tới và tự giới thiệu là y sĩ bộ đội, Bàn trưởng. Tiếp đến, hai công chức Ngân khố để làm Thủ quỹ : một tiền cũ và một tiền mới. Bàn trưởng, tính tình hiền hậu, mở lời nhờ chúng tôi giúp anh hoàn thành công tác và, vì anh không rõ qui định về Tờ khai gia đình ở Sài gòn thế nào, nên nhờ chúng tôi xem dùm. Anh ‘cử’ tôi kiêm Thư ký giữ và phát đơn.
Cuối cùng, những ấn phẩm và tiền mới có những trị giá khác nhau cũng được chở tới. Đúng 11 giờ, Bàn Đổi tiền mở cửa tiếp các khách hàng ‘miễn cưỡng’, tôi cảm thấy mình cũng bị cưỡng bách phải nhận Tờ khai gia đình, xem, trả lại kèm hai mẫu đơn và xin nộp lại sau khi đã khai xong với số tiền mặt cũ.
Trong số những đồng bào đến đây, tôi tiếp Giáo sư H.T.S, Thầy cũ đã dạy ở Đại học Luật khoa Sài gòn. Ông giải thích nhà ông ở Làng Đại học bị ‘lấy’ và đưa Tờ khai gia đình cho tôi. Không thể để người bị ‘cướp nhà’ lại bị ‘cướp tiền’, tôi nhận văn kiện và nói : ‘Thầy để tôi lo’. Bao nhiêu đó đủ để nhận biết nhau. Tôi trả hồ sơ cho ông và nói đủ lớn để Bàn trưởng nghe : « Tờ khai gia đình của Thầy có ghi ‘Tạm trú’. Như vậy, được rồi và sau khi khai xong, Thầy sớm nộp lại. Chào Thầy ». Cười và bắt tay nhau. Trong số khách đó, có những người đến xin đơn về khai và, sau khi, nghe theo bàn tán thế nào, trở lại xin đơn khác… Thôi thì tiền của người ta (họ không phải là kẻ ‘chấp hữu vô căn’… mà chỉ là nạn nhân chế độ) nên tôi cứ để cho chủ gia đình tự quyết định theo ý họ. Mình muốn vô can.
Khi đồng bào trở lại nộp đơn, tôi đọc xét và ghi sổ kế toán, tiền cũ được Thủ quỹ tiền cũ nhận, đếm đúng với số khai, cắt góc tờ giấy bạc và lưu lại. Nhìn sự việc đó, tôi mang một nỗi buồn mất mát ‘Đồng tiền Việt Nam Cộng hòa đang đi vào dĩ vãng…’ Sau đó, Thủ quỹ tiền mới giao những tờ giấy bạc mới cho khách và Bàn trưởng ký chung cuộc và trao một bản đơn cho đương sự. Bản kia trao cho tôi để lưu. Xong việc đổi tiền cho một gia đình. Có vài gia trưởng chỉ mang đến ít hơn 100.000 đồng tiền cũ thắc mắc, vì nghe các du kích tuyên truyền dạy bảo ‘cộng sản sẽ san bằng giàu nghèo’, sao không được lãnh 200 đồng tiền mới như nhà trước. Tôi chỉ trả lời : không có chỉ thị. Thật nghèo mà ham. Đi tin cộng sản !
Các ‘đỉnh cao trí tuệ’ lãnh đạo, tại Hà nội, hình như đã không đủ khả năng để thẩm lượng số tiền đang lưu hành tại Việt Nam Cộng hòa, nơi nền kinh tế phồn thịnh hơn Miền Bắc cộng sản nhiều vì, sau ngày 30.04.1975, hàng loạt hàng hóa và vàng bạc từ Sài Gòn đã được chở về Hà Nội, kể cả 16 tấn vàng mà ‘người cộng sản’ phao tin ông Nguyễn Văn Thiệu đã chở đi khỏi nước. Cuộc đổi tiền đã kéo dài ba ngày và chỉ mới thanh toán cho mỗi gia đình 200 đồng tiền mới mà thôi.
Ngày 25.09.1975, nhân viên tất cả các Bàn đổi tiền Quận 1 Thành phố được tập họp về vũ trường Maxime cũ để tổng kết. Nhân dịp này, Bí thư Thành ủy khen chiến dịch ‘Đổi tiền’ đã đạt thành quả tốt đẹp hơn cả chiến dịch Hồ Chí Minh (chiếm Miền Nam) vì khi thảo luận chiến dịch này, Bộ Chính trị nắm vững quân số và mọi phương tiện, nhưng khi ‘Đổi Tiền’ thì họ không biết có đủ số nhân sự động viên cũng như số lượng tiền cũ và công việc sẽ diễn tiến ra sao.
Cuối cùng, trở về Phường, chúng tôi đã làm công tác thống kê. Các ‘đỉnh cao trí tuệ’ muốn có những số liệu tiền mặt của những gia đình mà gia trưởng là các sĩ quan hay công chức đang ‘đi cải tạo’, nhưng khi lập bảng Thống kê, vì các ông đang vắng mặt, nên các bà đã đứng đơn xin đổi tiền và chỉ ghi nghề nghiệp mình đang làm hay nội trợ. Nhờ đó, tôi cảm thấy nhẹ nhàng… Sau đó, theo Wikipedia, từ đầu năm 1976, các gia đình có tiền đổi được phép rút 30 đồng mới mỗi tháng, nhưng đến tháng 12/1976 thì trương mục được khóa lại. Đúng là ăn cướp hợp luật cộng nô.
B.- Cuộc Đổi tiền ngày 03.05.1978.
Sau khi thống nhất Việt Nam năm 1976, Cộng đảng Việt quyết định xã hội chủ nghĩa hóa nền kinh tế thị trường, theo nghị quyết khóa III, xóa bỏ tư sản thương mại và dân tộc, xây dựng hợp tác xã,… Kỳ Đổi tiền này được quyết định bởi Thủ tướng do sắc lệnh số 88 CP ngày 25.04.1978 và khai triển ngày 03.05.1978. Theo đó tiền tệ hiện lưu hành tại hai miền Nam Bắc hết giá trị giao hoán và những ai đang sở hữu tiền cũ này phải đem đổi lấy tiền mới.
1 - Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam công bố đổi tiền trên phạm vi toàn quốc, thống nhất tiền tệ cả nước với tỷ lệ 1 đồng tiền Ngân hàng Nhà nước cũ ở miền Bắc hoặc 0,80 đồng tiền Giải phóng ở miền Nam bằng 1 đồng Ngân hàng Nhà nước mới.
2- Thể thức :
a. Dân thị thành được đổi tối đa:
– 100 đồng cho mỗi hộ 1 người;
– 200 đồng cho mỗi hộ 2 người;
– Hộ trên 2 người thì người thứ 3 trở đi được đổi 50 đồng/người;
– Tối đa cho mọi hộ thành phố bất kể số người là 500 đồng.
b. Dân quê được phép đổi theo định mức sau:
– 100 đồng cho mỗi hộ 2 người ;
– Hộ trên 2 người thì người thứ 3 trở đi được đổi 30 đồng/người;
– Tối đa cho mọi hộ dưới quê bất kể số người là 300 đồng.
Số tiền đang có trên mức tối đa phải khai nộp và ký thác vào ngân hàng. Khi cần dùng có lý do chính đáng thì tiền đó có thể rút ra. Một điều buộc nữa là trương chủ phải chứng minh số tiền này là tiền kiếm được bằng sức lao động chân chính. Lại thêm một lần cướp hợp pháp, tức ‘chấp hữu vô căn’.
Do sợ sự bí mật đổi tiền bị ‘bật mí’, nên nhà nước dùng các sinh viên phụ trách các bàn đổi tiền và, khác với lần trước, kỳ này, ngoài các loại tiền giấy phải cắt góc, còn có tiền nhôm 1 đồng. Ðể hủy tiền này, cuối cùng, nhà nước mới chỉ thị dùng búa đóng đinh xuyên thủng những đồng tiền nhôm này.
Ðang làm việc tại Phòng Tiền tệ Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, tôi tham gia Kiểm tra Tồn quỹ các cơ quan nhà nước tại Thành Hồ, đặt tại lầu 10 Ngân hàng Thành phố. Tổ (đơn vị kiểm tra) gồm một Tổ trưởng (tại Tổ chúng tôi: một lãnh đạo Ngân hàng Kiến thiết, vui tính và biết điều), một công an cấp tá lú và giáo điều cùng chúng tôi hai kế toán.
Cơ quan đầu tiên mà Tổ kiểm tra tiếp là Trường đại học Y khoa. Sổ sách kế toán phù hợp qui định Ngân hàng Thành phố, nhưng tồn quỹ hơi cao. Lý do mà mọi người điều biết : Tiền mặt không được giữ tại cơ quan quá định mức, nhưng khi cần thì Ngân hàng không có đủ để cung ứng, nên các cơ quan đều vi phạm mức tồn quỹ này. Ðó là lỗi Ngân hàng Thành phố và Ngân hàng các quận không ‘tóm’ được tiền mặt từ các cửa hàng hay quán ăn uống quốc doanh.
Sau đó, khi làm việc với một đơn vị quân báo và tìm thấy những số tiền mặt được dùng để chi trả cho việc may quân phục đen. Tổ trưởng đặt câu hỏi và được trả lời là để giả lính Khmer đỏ xâm nhập vào Cam bốt. Lúc đó, Khmer đỏ thỉnh thoảng tấn công Việt Nam và giết người Việt và Việt Nam chuẩn bị đánh vào Cam bốt năm 1979.
Cơ quan mà việc kiểm tra kéo dài và khó khăn nhứt là Trường Đảng, đặt tại Trường Bộ binh Thủ đức cũ. Khi tiến hành kiểm tra, vài thành viên Trường Đảng mặc áo ngắn tay bỏ ngoài đã đưa cao tay để cho thấy họ có súng… Sau ba ngày làm việc không kết quả, hôm sau, trước khi bắt đầu, Trưởng đoàn cho biết : tối hôm qua, Đảng ủy Trường đã họp và quyết định nói thật… Khi kiểm tra sổ kế toán, tôi thấy ngay có nhiều trang không có số cộng từ trên xuống, nhưng có số mang sang trang sau. Tôi hỏi tại sao như vậy ? Trong khi cô kế toán ‘sếp’ đang cố gắng giải thích thì cô kế toán kia nhỏ nhẹ ‘ba em đi học tập’ khiến tôi nghĩ đến tình chiến hữu (dù là quân nhân, cảnh sát hay công chức cũng phụng sự Tổ Quốc Việt Nam Cộng hòa). Do đó, tôi khuyên hai cô phải làm thế nào để đúng, rồi xếp sổ lại, không ghi biên bản. Không gian dối không đáng là cộng sản.
Cơ quan ‘Khám Chí hoà’ cũng ‘là vua’ với nhiều vi phạm, nên giờ cơm trưa, Tổ trưởng và Trung tá công an được mời về ‘nhà tù’ ăn nhậu. Buổi chiều, sau khi làm Biên bản kiểm tra tồn quỹ, trong khi tôi đánh máy năm bản (đồng chí Tổ trưởng rất khoái thấy biên bản được đánh máy), Trưởng đoàn khám đường mời các thành viên Tổ uống bia. Tôi từ chối vì đang bận đánh máy. Mang bia đến, nhưng không có ly, nên phải đến nhà bếp mượn chén để uống khiến thành viên các Tổ khác biết. Rồi vì ghen ghét không được uống bia, nên họ đã họp toàn thể các Tổ để tố quê nhau…
C.- Cuộc Đổi tiền ngày 14.09.1985.
Ngày 12.09.1985, báo Tuổi Trẻ đăng tại trang nhất: ‘Bẻ gãy thủ đoạn tung tin đổi tiền của gian thương’và đã viết: ‘Với sự tăng cường hiệu lực của bộ máy chuyên chính vô sản mọi hậu quả tin đồn phải được thanh toán triệt để’. Thế rồi, sáng 14.09.1985, hệ thống loa phóng thanh đường phố loan tin Đổi Tiền. Đó là sự khác biệt giữa biện pháp do cộng sản chủ trương và những sự Đổi Tiền ở những nước dân chủ mà chúng ta đã xem khi bắt đầu bài này. Trước cuộc cướp đó, Phan Văn Khải, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh viết báo biện luận ‘Đổi tiền là vì lợi ích của nhân dân lao động’.
Vì đang hành nghề cho doanh nghiệp tư nhân, nên tôi không bị buộc phải tham gia Đổi tiền lần này. Tuy nhiên, chúng tôi đã tìm được những tin tức liên quan để cung cấp.
Trước tình hình diễn biến phức tạp của lưu thông hàng - tiền và nạn khan hiếm tiền mặt nghiêm trọng trong thanh toán, ngày 14.09.1985, nhà nước phải công bố đổi tiền theo tỷ lệ 10 đồng tiền Ngân hành Nhà nước cũ ăn 1 đồng tiền NHNN mới phục vụ cuộc cách mạng về giá và lương. Nhà nước đã cho phát hành thêm vào lưu thông một khối lượng lớn tiền tương đương với 1,38 lần khối lượng tiền mới đã phát hành trong đợt đổi tiền trước đó để phục vụ công cuộc cải cách lương và giá.
Ðây là cuộc đổi tiền do Phát hành tiền mới :
- Thu đổi tiền: 1đ tiền mới bằng 10đ tiền cũ
Có một điều lạ là ngay sau khi thu đổi xong, Chính phủ quyết định nâng giá lên trở lại 10 lần. Cuộc cải cách giá-lương-tiền đã bị thất bại.
Hà Minh Thảo