Chiều 30.6.2016, ông Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng Chủ nhiệm VPCP đã mở cuộc họp báo tại Hà Nội và cho biết kết quả cuộc điều tra vụ cá chết tại bốn tỉnh miền Trung gồm ba điểm chính sau đây:
1.- Đã xác định được nguồn thải lớn nhất tại khu vực Vũng Áng, Hà Tĩnh, chứa các độc tố như Fenol, Xianua, kết hợp với Hidro, tạo thành phức hợp theo dòng hải lưu đến Thừa Thiên - Huế làm hải sản và sinh vật biển chết hàng loạt.
2.- Thủ phạm vụ thải nước có chất độc làm cá chết là Công ty Formosa Hà Tĩnh.
3.- Công ty Formosa đã công khai xin lỗi Chính phủ và nhân dân Việt Nam vì đã để xảy ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và xin bồi thường thiệt hại cho dân và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, bồi thường phục hồi môi trường biển với tổng số tiền là 11.500 tỉ đồng, tương đương 500 triệu USD.
Ngay sau đó, nhiều thắc mắc đã được đưa ra: Căn cứ vào đâu để tính ra số tiền bồi thường 500 triệu USA? Trong số tiền đó, phần dùng để phục hồi môi trường và phần bồi thường cho những người bị thiệt hại là bao nhiêu? Những người có trách nhiệm gồm các viên chức điều khiển Công ty Formosa Hà Tĩnh và các viên chức chính quyền không thực thi đầy đủ nhiệm vụ luật định gây ra thảm họa môi trường, có bị truy tố về hình sự hay không? Với những sai phạm nghiêm trọng như vậy, có thể để cho Công ty Formosa Hà Tĩnh tiếp tục hoạt động ở Việt Nam hay không?
BỒI THƯỜNG CÁI GÌ VÀ CHO AI?
Bộ trưởng Chủ nhiệm VPCP cho biết số tiền bồi thường 500 triệu USD được chia làm hai loại: Loại một là bồi thường phục hồi môi trường và loại hai là bồi thường cho các cơ quan tại địa phương và tư nhân bị thiệt hại. Có hai vấn đề được đặt ra: Quyền đòi bối thường và việc ấn định số tiền phải bồi thường. Điều 13 của Bộ Luật Dân Sự 2015 có quy định về bồi thường thiệt hại như sau: “Cá nhân, pháp nhân có quyền dân sự bị xâm phạm được bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.”
1.- Về quyền đòi bồi thường
Theo nguyên tắc của dân luật, chỉ các chủ thể bị thiệt hại mới có tố quyền (action) kiện đòi bồi thường. Do đó:
- Chính phủ chỉ có quyền đòi bồi thường về phần phục hồi môi trường và thiệt hại của các cơ quan chính quyền tại địa phương.
- Chỉ các cá nhân hay cơ sở kinh doanh bị thiệt hại hay luật sư đại diện cho họ mới có quyền thương thảo hay kiện bên gây thiệt hại để đòi bồi thường cho các thiệt hại của họ.
Khi chính phủ tự động đứng ra thương thảo và thỏa thuận về số tiễn bồi thường cho tư nhân và các cơ sở kinh doanh bị thiệt hại, chính phủ đã lạm quyền và những người bị thiệt hại có quyền không công nhận kết quả đó.
2.- Về việc ấn định số tiền bồi thường
Số tiền bồi thường phải được ấn định căn cứ vào sự thiệt hại thật sự đã gây ra. Đây không phải là tiền cứu trợ hay tiền trợ cấp nên chính phủ và Công ty Formosa không thể đồng thỏa thuận về số tiền này. Việc chính phủ và Công ty Formosa tự ý định số tiền bồi thường trong vụ này là 500 USD là không phù hợp với luật pháp và thực tế:
- Về thiệt hại môi trường: Cứ xem vụ tràn dầu ở vịnh Mexico thì biết. Giàn khoan dầu Macondo Prospect trên vịnh Mexico bị nổ ngày 2.4.2010 làm dầu tràn ra khoảng 180.000 km2. Công ty BP phải bỏ ra 54 tỷ USD để bồi thường, đóng tiền phạt và phục hồi môi trường trong 6 năm. Trong vụ 4 tỉnh miền Trung, ngoài việc tẩy xóa độc chất, còn phải cấy lại các tầng san hô và rong biển dưới đáy biển nên thời gian sẽ kéo dài không dưới 10 năm.
- Về thiệt hại của tư nhân và các cơ sở kinh doanh: Khi nguyên đơn chưa đưa các tài liệu chứng minh sự thiệt hại của họ, chính phủ và Công ty Formosa căn cứ vào đâu để ấn định số tiền bồi thường? Trong vụ tràn dầu ở Mexico, Công ty BP đã phải trả cho hơn 220.000 cá nhân và cơ sở thương mại $6.2 tỷ USD. Kiểm ra sơ khởi cho biết Việt Nam có 263.000 người bị thiệt hại. Không lẽ Công ty Formosa bồi thường tất cả chỉ có 500 triệu USD thôi sao?
3.- Vấn đề đi kiện Công ty Formosa
Mặc dầu đã có sự thỏa thỏa giữa chính phủ và Công ty Formosa, những người bị thiệt hại vẫn có quyền không chấp nhận sự thỏa thuận đó và làm đơn khởi tố trước tòa án địa phương. Điều quan trọng là phải chứng minh sự thiệt hại thật sự của mình do vụ cá chết gây ra.
Nhưng đi kiện ở Việt Nam không phải là dễ, vì các cơ quan tư pháp được thiết lập hiện nay ở Việt Nam, ngoài khả năng pháp lý còn rất yếu kém, họ còn phải thi hành chỉ thị của Đảng Ủy hay dựa theo “phong bì”, nên việc đòi hỏi tòa án phải thi hành công lý không phải là chuyện dễ dàng. Do đó, đối với các vụ án có liên hệ đến chính sách hay chính trị, đơn khởi tố luôn phải có áp lực của công luận đi theo.
Image result for Hình ảnh Biểu tình chống cá chết
Các cơ quan truyền thông và các phong trào đấu tranh đòi làm sạch môi trường, nhất là ở Hà Tĩnh, phải đấu tranh liên tục, đánh thẳng vào Công ty Formosa, nhất là đánh vào cơ sở hoạt động chính của công ty này tại Hà Tĩnh, mới có kết quả. Không làm như thế thì chỉ là kiện củ khoai mà thôi.
CÓ TRUY TỐ VỀ HÌNH SỰ KHÔNG?
Trong cuộc họp báo chiều 2.6.2016, Bộ trưởng Thông tin Truyền thông Trương Minh Tuấn nhấn mạnh rằng việc xác định nguyên nhân cá chết còn liên quan tới xác định thủ phạm gây ra nguyên nhân đó. Theo ông, ngoài bằng chứng khoa học còn phải điều tra đầy đủ chứng cứ vi phạm pháp luật, nhất là pháp luật về môi trường. Trong cuộc họp báo hôm ngày 30.6.2016, phóng viên báo Tiền Phong có hỏi ông Mai Tấn Dũng, Bộ Trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ:
- Trong vụ việc này, VN có xử lý hình sự Formosa không?
Ông Mai Tiến Dũng,:
- Thái độ của lãnh đạo Đảng nhà nước VN là kiên quyết. Tuy nhiên, Formosa đã nhận lỗi, đưa ra 5 cam kết. Vì vậy, người VN chúng tôi có câu "đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại". Việc đưa vụ án ra khởi tố không, VN sẽ cân nhắc.
Còn ông Trương Minh Tuấn, Bộ trưởng Bộ Thông tin lại nói:
- Việc khởi tố hay không sẽ phụ thuộc vào cơ quan tư pháp, Chính phủ không can thiệp.
Như vậy là ông Mai Tiến Dũng muốn tha còn ông Trương Minh Tuấn bán cái, tuy ở Việt Nam tư pháp và hành pháp là một.
Các điều 183, 184 và 188 của Bộ Luật Hình Sự có quy định các tội gây ô nhiễm nguồn nước, gây ô nhiễm đất và huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản, mỗi tội có thể bị phạt tới 5 năm tù, chưa kể phạt tiền. Tại sao chính phủ lại tuyên bố “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại"?
Theo nguyên tắc phân quyền, cơ quan hành pháp (chính phủ) không có quyền phạt hay tha các tội phạm hình sự. Quyền phạt hay tha là quyền của tòa án, dựa theo sự quy định của luật pháp.
1.- Quyền miễn tội
Điều 25, đoạn 2, của Bộ Luật Hình Sư có quy định: “Trong trường hợp trước khi hành vi phạm tội bị phát giác, người phạm tội đã tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm, thì cũng có thể được miễn trách nhiệm hình sự.”
Công ty Formosa Hà Tĩnh đã không hề làm như vậy, trái lại còn cải chày cải cối, gây khó khăn cho cuộc điều tra:
Trong thông cáo ra hôm 26.4.2016, Công ty Formosa tuyên bố: “Cho tới hiện tại thì không có bất cứ bằng chứng nào chứng tỏ sự liên can của chúng tôi đối với sự việc tôm cá chết hàng loạt trong thời gian gần đây.” Công ty nói thêm: "Hệ thống xử lý nước thải được thiết kế để tự động giám sát 24/24, các số liệu của nước thải đều thấp hơn tiêu chuẩn của nhà nước cho phép." Công ty "hy vọng chính phủ Việt Nam và các bộ ngành có liên quan điều tra tìm ra nguyên nhân đích thực, giải đáp thắc mắc" của xã hội.
Do đó, cơ quan tư pháp cũng không thể miễn tội cho công ty Formosa được, trừ trường hợp xử theo theo chỉ thị của Bộ Chính Trị hay theo Phong Bì lớn.
2.- Tội phạm của các nhân viên công quyền:
Các điều 281, 282, 283 và 285 của Bộ Hình Luật có quy định các tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ; tôi lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi, và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Các tội này đều có thể bị phạt tới 5 năm tù và phạt tiền. Do đó, trướcc tiên, ba tên Võ Kim Cự, Hoàng Trung Hải và Nguyễn Tấn Dũng phải bị điều tra và truy tố ngay.
CÓ ĐÔI LỜI XIN “TÂM TƯ”
Trước khi chấm dứt bài này, chúng tôi xin có đôi lời với ông Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ Chu Ngọc Anh. Trong cuộc họp báo chiều 30.6.2016, ông có phát biểu: “Có khó khăn trong xác định nguyên nhân, là tìm kiếm dấu vết ngay tại thực địa, đáy biển, phân tích, HỒI TỐ điều kiện thực địa ban đầu.” Ông làm tới Bộ Trưởng rồi mà không biết HỒI TỐ là gì sao?
Chữ Hồi Tố là tiếng người Tàu dùng để dịch chữ Rétroactife trong tiếng Pháp hay Retroactive trong tiếng Anh và ta phiên âm ra, đó là một Tĩnh Từ, không phải là một động từ, có nghĩa là có hiệu lực đối với quá khứ. Thí dụ “Retroactive Law” được dịch là Luật có hiệu lực hồi tố, tức luật có hiệu lực đối với quá khứ. Chữ “Hồi tố” mà ông dùng ở trên phải được thay thế bằng động từ PHỤC HỒI hay PHỤC CHẾ, tiếng Pháp là Restaurer, còn tiếng Anh là Restore, chớ không thể dùng tỉnh từ “Hồi tố” được.
Khi một người bình dân, một cán bộ hay một tướng lãnh ít học, không phân biệt được danh từ, tĩnh từ với động từ nên đã nói Tôi “ấn tượng” (impression – một danh từ - có nghĩa là những gì in vào tâm trí ta) hay Tôi “tâm tư” (inmost hay feelings – một danh từ - có nghĩa là những điều lo nghĩ trong lòng)… thì cũng có thể bỏ qua được, nhưng một người có học cao như ông mà dùng tĩnh từ hay danh từ thay động từ thì không chấp nhận được.
Trong tuần tới, chúng tôi sẽ nói về chuyện các công ty Đài Loan đang dùng Phong Bì để đưa RÁC từ Trung Quốc qua Việt Nam. Đây là một vấn đề rất nghiêm trọng.
Ngày 7.7.2016
Lữ Giang
1.- Đã xác định được nguồn thải lớn nhất tại khu vực Vũng Áng, Hà Tĩnh, chứa các độc tố như Fenol, Xianua, kết hợp với Hidro, tạo thành phức hợp theo dòng hải lưu đến Thừa Thiên - Huế làm hải sản và sinh vật biển chết hàng loạt.
2.- Thủ phạm vụ thải nước có chất độc làm cá chết là Công ty Formosa Hà Tĩnh.
3.- Công ty Formosa đã công khai xin lỗi Chính phủ và nhân dân Việt Nam vì đã để xảy ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và xin bồi thường thiệt hại cho dân và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, bồi thường phục hồi môi trường biển với tổng số tiền là 11.500 tỉ đồng, tương đương 500 triệu USD.
 |
BỒI THƯỜNG CÁI GÌ VÀ CHO AI?
Bộ trưởng Chủ nhiệm VPCP cho biết số tiền bồi thường 500 triệu USD được chia làm hai loại: Loại một là bồi thường phục hồi môi trường và loại hai là bồi thường cho các cơ quan tại địa phương và tư nhân bị thiệt hại. Có hai vấn đề được đặt ra: Quyền đòi bối thường và việc ấn định số tiền phải bồi thường. Điều 13 của Bộ Luật Dân Sự 2015 có quy định về bồi thường thiệt hại như sau: “Cá nhân, pháp nhân có quyền dân sự bị xâm phạm được bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.”
1.- Về quyền đòi bồi thường
Theo nguyên tắc của dân luật, chỉ các chủ thể bị thiệt hại mới có tố quyền (action) kiện đòi bồi thường. Do đó:
- Chính phủ chỉ có quyền đòi bồi thường về phần phục hồi môi trường và thiệt hại của các cơ quan chính quyền tại địa phương.
- Chỉ các cá nhân hay cơ sở kinh doanh bị thiệt hại hay luật sư đại diện cho họ mới có quyền thương thảo hay kiện bên gây thiệt hại để đòi bồi thường cho các thiệt hại của họ.
Khi chính phủ tự động đứng ra thương thảo và thỏa thuận về số tiễn bồi thường cho tư nhân và các cơ sở kinh doanh bị thiệt hại, chính phủ đã lạm quyền và những người bị thiệt hại có quyền không công nhận kết quả đó.
2.- Về việc ấn định số tiền bồi thường
Số tiền bồi thường phải được ấn định căn cứ vào sự thiệt hại thật sự đã gây ra. Đây không phải là tiền cứu trợ hay tiền trợ cấp nên chính phủ và Công ty Formosa không thể đồng thỏa thuận về số tiền này. Việc chính phủ và Công ty Formosa tự ý định số tiền bồi thường trong vụ này là 500 USD là không phù hợp với luật pháp và thực tế:
 |
- Về thiệt hại của tư nhân và các cơ sở kinh doanh: Khi nguyên đơn chưa đưa các tài liệu chứng minh sự thiệt hại của họ, chính phủ và Công ty Formosa căn cứ vào đâu để ấn định số tiền bồi thường? Trong vụ tràn dầu ở Mexico, Công ty BP đã phải trả cho hơn 220.000 cá nhân và cơ sở thương mại $6.2 tỷ USD. Kiểm ra sơ khởi cho biết Việt Nam có 263.000 người bị thiệt hại. Không lẽ Công ty Formosa bồi thường tất cả chỉ có 500 triệu USD thôi sao?
3.- Vấn đề đi kiện Công ty Formosa
Mặc dầu đã có sự thỏa thỏa giữa chính phủ và Công ty Formosa, những người bị thiệt hại vẫn có quyền không chấp nhận sự thỏa thuận đó và làm đơn khởi tố trước tòa án địa phương. Điều quan trọng là phải chứng minh sự thiệt hại thật sự của mình do vụ cá chết gây ra.
Nhưng đi kiện ở Việt Nam không phải là dễ, vì các cơ quan tư pháp được thiết lập hiện nay ở Việt Nam, ngoài khả năng pháp lý còn rất yếu kém, họ còn phải thi hành chỉ thị của Đảng Ủy hay dựa theo “phong bì”, nên việc đòi hỏi tòa án phải thi hành công lý không phải là chuyện dễ dàng. Do đó, đối với các vụ án có liên hệ đến chính sách hay chính trị, đơn khởi tố luôn phải có áp lực của công luận đi theo.
Image result for Hình ảnh Biểu tình chống cá chết
Các cơ quan truyền thông và các phong trào đấu tranh đòi làm sạch môi trường, nhất là ở Hà Tĩnh, phải đấu tranh liên tục, đánh thẳng vào Công ty Formosa, nhất là đánh vào cơ sở hoạt động chính của công ty này tại Hà Tĩnh, mới có kết quả. Không làm như thế thì chỉ là kiện củ khoai mà thôi.
CÓ TRUY TỐ VỀ HÌNH SỰ KHÔNG?
Trong cuộc họp báo chiều 2.6.2016, Bộ trưởng Thông tin Truyền thông Trương Minh Tuấn nhấn mạnh rằng việc xác định nguyên nhân cá chết còn liên quan tới xác định thủ phạm gây ra nguyên nhân đó. Theo ông, ngoài bằng chứng khoa học còn phải điều tra đầy đủ chứng cứ vi phạm pháp luật, nhất là pháp luật về môi trường. Trong cuộc họp báo hôm ngày 30.6.2016, phóng viên báo Tiền Phong có hỏi ông Mai Tấn Dũng, Bộ Trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ:
- Trong vụ việc này, VN có xử lý hình sự Formosa không?
Ông Mai Tiến Dũng,:
- Thái độ của lãnh đạo Đảng nhà nước VN là kiên quyết. Tuy nhiên, Formosa đã nhận lỗi, đưa ra 5 cam kết. Vì vậy, người VN chúng tôi có câu "đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại". Việc đưa vụ án ra khởi tố không, VN sẽ cân nhắc.
Còn ông Trương Minh Tuấn, Bộ trưởng Bộ Thông tin lại nói:
- Việc khởi tố hay không sẽ phụ thuộc vào cơ quan tư pháp, Chính phủ không can thiệp.
Như vậy là ông Mai Tiến Dũng muốn tha còn ông Trương Minh Tuấn bán cái, tuy ở Việt Nam tư pháp và hành pháp là một.
Các điều 183, 184 và 188 của Bộ Luật Hình Sự có quy định các tội gây ô nhiễm nguồn nước, gây ô nhiễm đất và huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản, mỗi tội có thể bị phạt tới 5 năm tù, chưa kể phạt tiền. Tại sao chính phủ lại tuyên bố “đánh kẻ chạy đi chứ không đánh kẻ chạy lại"?
Theo nguyên tắc phân quyền, cơ quan hành pháp (chính phủ) không có quyền phạt hay tha các tội phạm hình sự. Quyền phạt hay tha là quyền của tòa án, dựa theo sự quy định của luật pháp.
1.- Quyền miễn tội
Điều 25, đoạn 2, của Bộ Luật Hình Sư có quy định: “Trong trường hợp trước khi hành vi phạm tội bị phát giác, người phạm tội đã tự thú, khai rõ sự việc, góp phần có hiệu quả vào việc phát hiện và điều tra tội phạm, cố gắng hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm, thì cũng có thể được miễn trách nhiệm hình sự.”
Công ty Formosa Hà Tĩnh đã không hề làm như vậy, trái lại còn cải chày cải cối, gây khó khăn cho cuộc điều tra:
Trong thông cáo ra hôm 26.4.2016, Công ty Formosa tuyên bố: “Cho tới hiện tại thì không có bất cứ bằng chứng nào chứng tỏ sự liên can của chúng tôi đối với sự việc tôm cá chết hàng loạt trong thời gian gần đây.” Công ty nói thêm: "Hệ thống xử lý nước thải được thiết kế để tự động giám sát 24/24, các số liệu của nước thải đều thấp hơn tiêu chuẩn của nhà nước cho phép." Công ty "hy vọng chính phủ Việt Nam và các bộ ngành có liên quan điều tra tìm ra nguyên nhân đích thực, giải đáp thắc mắc" của xã hội.
Do đó, cơ quan tư pháp cũng không thể miễn tội cho công ty Formosa được, trừ trường hợp xử theo theo chỉ thị của Bộ Chính Trị hay theo Phong Bì lớn.
2.- Tội phạm của các nhân viên công quyền:
Các điều 281, 282, 283 và 285 của Bộ Hình Luật có quy định các tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tội lạm quyền trong khi thi hành công vụ; tôi lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi, và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Các tội này đều có thể bị phạt tới 5 năm tù và phạt tiền. Do đó, trướcc tiên, ba tên Võ Kim Cự, Hoàng Trung Hải và Nguyễn Tấn Dũng phải bị điều tra và truy tố ngay.
CÓ ĐÔI LỜI XIN “TÂM TƯ”
Trước khi chấm dứt bài này, chúng tôi xin có đôi lời với ông Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ Chu Ngọc Anh. Trong cuộc họp báo chiều 30.6.2016, ông có phát biểu: “Có khó khăn trong xác định nguyên nhân, là tìm kiếm dấu vết ngay tại thực địa, đáy biển, phân tích, HỒI TỐ điều kiện thực địa ban đầu.” Ông làm tới Bộ Trưởng rồi mà không biết HỒI TỐ là gì sao?
Chữ Hồi Tố là tiếng người Tàu dùng để dịch chữ Rétroactife trong tiếng Pháp hay Retroactive trong tiếng Anh và ta phiên âm ra, đó là một Tĩnh Từ, không phải là một động từ, có nghĩa là có hiệu lực đối với quá khứ. Thí dụ “Retroactive Law” được dịch là Luật có hiệu lực hồi tố, tức luật có hiệu lực đối với quá khứ. Chữ “Hồi tố” mà ông dùng ở trên phải được thay thế bằng động từ PHỤC HỒI hay PHỤC CHẾ, tiếng Pháp là Restaurer, còn tiếng Anh là Restore, chớ không thể dùng tỉnh từ “Hồi tố” được.
Khi một người bình dân, một cán bộ hay một tướng lãnh ít học, không phân biệt được danh từ, tĩnh từ với động từ nên đã nói Tôi “ấn tượng” (impression – một danh từ - có nghĩa là những gì in vào tâm trí ta) hay Tôi “tâm tư” (inmost hay feelings – một danh từ - có nghĩa là những điều lo nghĩ trong lòng)… thì cũng có thể bỏ qua được, nhưng một người có học cao như ông mà dùng tĩnh từ hay danh từ thay động từ thì không chấp nhận được.
Trong tuần tới, chúng tôi sẽ nói về chuyện các công ty Đài Loan đang dùng Phong Bì để đưa RÁC từ Trung Quốc qua Việt Nam. Đây là một vấn đề rất nghiêm trọng.
Ngày 7.7.2016
Lữ Giang