TÀI LIỆU HỌC HỎI: LƯỢC SỬ GIÁO XỨ TUY HÒA
I. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ :
Giáo Xứ Tuy Hòa ngày nay bao gồm thành phố Tuy Hòa, một số xã thuộc huyện Phú Hòa : Hoà An, Hoà Trị, Hoà Thắng, Hoà Quang Bắc, Hoà Quang Nam, Hoà Định Đông, Hoà Định Tây và các xã phía nam huyện Tuy An : An Chấn, An Phú, An Mỹ (Nam Hoà Đa). Bắc giáp tỉnh lộ Hòa Đa –Vân Hòa, nam giáp cầu Đà Rằng, Đông giáp Biển Đông, Tây giáp Đập Đồng Cam. Giáo xứ chọn Thánh Giuse làm Bổn mạng, mừng kính ngày19-3. Tổng số giáo dân đầu năm 2002 là 3458 người. Nhà thờ Tuy Hoà nằm trên trục đường Lê Trung Kiên, với ngọn tháp cao sừng sững giữa vùng trời thường bão giông, như biểu tượng Tình Yêu quan phòng của Thiên Chúa hằng kiên định chảy tràn giữa dòng lịch sử bao thăng trầm đổi thay.
II. ĐÔI DÒNG LỊCH SỬ :
Theo dòng lịch sử truyền giáo tại Phú Yên, vùng đất thuộc giáo xứ Tuy Hòa ngày nay đã đón nhận Tin Mừng rất sớm. Căn cứ theo danh sách nhà thờ nhà nguyện của các Thừa sai Balê, năm 1747 có: Phú Điền 50 giáo dân, Thạch Thành 100 giáo dân. Trong Archivesmep.mepasie.org cho thấy cha Pierre Léopold JEANNE đã ở tại Hoa Vông từ 1834-1836, Cha Pierre Alphonse PERROT năm 1875, Đức Cha Van Camelbecke trước khi làm giám mục (27/4/1884), ngài đã làm việc tại Hoa Vông năm 1879. Theo báo cáo của thánh Giám mục tử đạo Stêphanô Thể, năm 1850 có ghi các giáo điểm, mà ngày nay thuộc giáo xứ Tuy Hòa như : Hoa Vông 165 giáo dân, Phú Cốc 311 giáo dân, Hóc Gáo 228 giáo dân, Phú Điền 196 giáo dân, Triều Thủy 137 giáo dân, trong các giáo điểm này Hoa Vông là trụ sở chính của vùng Nam Phú Yên. Đón nhận rồi tặng hiến, chết đi để sống lại như lời Đức Giêsu: “ Hạt lúa được gieo vào lòng đất nếu không chết đi thì nó vẫn trơ trọi một mình; còn nếu chết đi, nó mới sinh được nhiều hạt khác.” (Ga 12,24), những hạt giống Tin Mừng được gieo trên vùng đất nầy không ra ngoài qui luật đó. Ngày 27/10 năm Tự Đức thứ 13 (khoảng cuối năm 1860) Hứa, Nam, Tân và Giáo là 04 tín hữu quê Phú Cốc chịu trảm quyết tại Gò Chàm (Mm. No. 53/1909, p. 86-87). Vào ngày 26/01/1861 thầy Trinh, giáo lý viên, quê Phú Cốc đã hy sinh vì đức tin tại Gò Chàm (Mm. 02/1909, p. 32). Năm 1885 cha Hậu bị sát hại tại quê nhà Phú Cốc (Mm.no.62/1910/p.13). Trong phong trào Văn Thân hầu như tất cả các giáo điểm vùng Phú Yên đều nát tan, tín hữu thì bị sát hại, cơ sở và nhà cửa cũng thành tro bay theo lên trời. Ở Hoa Vông, Cha Eugène Marie Durand viết: “ Hồi còn là một thừa sai trẻ tôi đã đến viếng đống tro tàn đổ nát của nhà dòng xinh xắn và cô nhi viện tuyệt đẹp tại Hoa Vông, năm 1888 hai cây Cau còn nghiêng mình bên bờ giếng đó, người ta bảo tôi :“Chính trên hai cây Cau ấy mà chị bề trên cùng chị phụ tá đã bị treo cổ; và trong lòng giếng sâu nầy, các chị nữ tu khác đã bị đẩy xuống, một hòm thánh tích bao la”. (Notes de voyages – Durand,AMEP, 821 p.3-7).
 |
| Nhà thờ Tuy Hòa |
Vào năm 1927, linh mục Việt Nam đầu tiên được bổ nhiệm đến làm cha sở Hoa Vông là cha Simon Trần Văn Phiến. Trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ, Tuy Hòa là phủ lỵ, có những cơ quan cấp tỉnh được xây dựng, ga xe lửa được thành lập, đập Đồng Cam được hoàn thành ( 1929). Cùng với quân nhân, công viên chức, dân chúng đến Tuy Hòa lập nghiệp ngày càng đông. Để thuận tiện cho đời sống của giáo dân tại phủ lỵ, cha Simon Phiến đã lập một nhà nguyện và nhà xứ tại Triều Thủy. Ta gọi đây là Triều Thủy (2) để phân biệt Triều Thủy có trước thời Văn Thân. Nền nhà thờ Triều Thủy (2) ngày nay ở tại cộng đoàn các nữ tu dòng Thánh Phao lô Tuy Hòa.
Năm 1938, cha Simon Phiến về ở tại nhà thờ Triều Thủy (2) số giáo dân khoảng 120 người. Cơ sở Hoa Vông dần dần hoang phế theo thời gian. Ngày nay chỉ còn chút cổng nền nhà thờ nằm dưới lớp cây cỏ dại trên triền núi thôn Chánh Nghĩa, xã An Phú, huyện Tuy An.
Ngày 19/3/1942, hồi 02 giờ sáng Chúa gọi cha Phiến về trời mừng lễ Ngân Khánh Linh Mục trong niềm thương nhớ của nhiều người như trong tiểu sử có ghi: “. ...Con chiên bổn đạo cũng tất dạ mến phục, cả người bên lương cũng yêu thương. Lúc người tạ thế được vài hôm, có năm ba người lương đem mỗi người cặp đèn bạch lạp xin cha phó làm cho mấy lễ mồ....Sở dĩ cha được mến yêu như vầy là vì người rất nhiệt thành đối với nghĩa vụ, thương cả dân lương giáo. Lại người tính tình niềm nỡ, ai gặp cũng trò chuyện một phen ắt không sao quên được. Ngài thuần hậu mà vẫn cương trực ngay thẳng, chẳng hay vị nể mà bỏ bổn phận.”(M.m 3-4/1942,p. 6)
Năm 1955, cha Giuse Tô Đình Sơn được bổ nhiệm làm cha sở Tuy Hòa. Năm 1960, ngài xây dựng nhà thờ và nhà xứ trên vùng đất mới như hiện có ngày nay. Lúc 8 giờ sáng ngày 21/02/1961 Đức Giám Mục Giáo phận chủ sự nghi thức trọng thể làm phép chuông, 03 chuông nầy có âm thanh Đô-Mi-Sol, được mua tại Pháp. Cha Phạm Châu Diên giải thích ý nghĩa nghi thức làm cho mọi người hiện diện rất tâm đắc (Thông tin Địa phận Qui Nhơn số 20/1961, trang 24). Nhà thờ dài 56 m, rộng 18m, tháp chuông nhọn cao 43,50m, lễ khánh thành nhà thờ nhằm ngày Chúa nhật 06/05/1962 (Thông tin số 27/1962, trang 34). Ngoài nhà thờ và nhà xứ, Cha Giuse xây trường trung tiểu học Đặng Đức Tuấn (1959), giao cho các tu sĩ dòng Thánh Giuse phụ trách. Trong thời gian chiến tranh (1964 – 1975) dân chúng từ các vùng chiến tranh tập trung về thị xã Tuy Hòa, trong đó có Cô Nhi Viện Mằng Lăng đặt cơ sở tại ngã tư đường Lê Lợi và Phan Đình Phùng, Phước Viện Mằng Lăng đặt cơ sở trong phần đất của giáo xứ bên cạnh khuôn viên nhà thờ và nhà xứ. Giáo Xứ Tuy Hoà với đầy đủ cơ sở vật chất thích hợp cho những nhu cầu sinh hoạt mục vụ, là trung tâm của hạt Phú Yên.
Giáo xứ Tuy Hòa hiện nay gồm 6 Giáo khu tại thị xã Tuy Hòa và 3 Giáo họ là: Cẩm Tú, Phú Cốc, Hóc Gáo. Giáo họ Hóc Gáo đã có nhà nguyện khang trang, có phòng giáo lý và nhà vuông tạm đủ sinh hoạt cho cha, thầy và các nữ tu đến làm mục vụ.
Tổng số giáo dân hiện nay (2004) có 3722 người trong 945 gia đình.
Đa số giáo dân là người lao động chân tay, một số ít buôn bán nhỏ, ngành nghề, công nhân viên chức hòa mình với cuộc sống xã hội, tích cực tham gia những hoạt động bác ái. Hằng tháng, nhờ sự cộng tác của nhiều người, giáo xứ cung cấp trên 30 suất gạo và tiền cho những người già yếu neo đơn.
Đời sống Đức tin hàng ngày được dưỡng nuôi qua mục vụ Thánh Lễ, mục vụ giáo lý; đời sống bác ái và các sinh hoạt khác như ca đoàn, Legio Mariae, Các Bà mẹ Công Giáo.
Hiện nay có 2 Cộng đòan nữ tu sinh hoạt trong Giáo xứ: Cộng đoàn nữ tu dòng thánh Phaolô de Chartres và Cộng đòan nữ tu Dòng Mến Thánh Giá Qui Nhơn.
* Các Linh mục Chánh xứ và Phó xứ Tuy Hòa:
(Kể từ linh mục Việt Nam đầu tiên làm chánh xứ)
Các Linh mục Chánh xứ:
1/ Simon Trần Văn Phiến (1926-1942)
2/ Antôn Nguyễn Minh Đoan (1942-1946)
3/ Matthêu Trịnh Hòa Đại (1946-1948)
4/ Antôn Nguyễn Anh Thuận (1948-1950)
5/ Phêrô Nguyễn Vĩnh Lưu (1951-1955)
6/ Giuse Tô Đình Sơn (1955-1973)
7/ Martinô Nguyễn Trọng Huấn (1973-1986)
8/ F.X Nguyễn Xuân Văn (1986-10/01/2002)
9/ Giuse Trương Đình Hiền 14-4-2002….
Các Linh mục Phó xứ:
1/ Giuse Nguyễn Thế Nhân (1958 – 1962)
2/ Antôn Nguyễn Văn Trường
3/ Micae Phạm Bá Tước
4/ Antôn Lê Quang Trình
5/ Phêrô Nguyễn Văn Nhuận
6/ Micae Nguyễn Tri Phương (1969-1971)
7/ Phêrô Nguyễn Huy Pháp
8/ Antôn Lê Quang Trình
9/ Gioan Kim Nguyễn Hoàng Trí (1972-1975)
10/ Phêrô Nguyễn Cấp (1973-1975)
11/ Vinhsơn Nguyễn Văn Bản (1993-1996)
12/ Antôn Nguyễn Huy Điệp (1998-2002)
13/ Phêrô Nguyễn Xuân Hòa (2002......)
14/ Giuse Võ Tá Hoàng (2003......)
III. Các linh mục và tu sĩ xuất thân từ Tuy Hòa
LINH MỤC :
1. Lm. Hậu quê Phú Cốc bị sát hại năm 1885
2. Lm. Phêrô Huề ( Phú Điền, 1852 – 1911)
3. Lm. Giuse Trần Nhi ( Triều Thủy, 1862 – 1935 )
4. Lm. Phêrô Võ Tá Khánh
5. Lm. Phêrô Võ Tá Đề
6. Lm. Vinh Sơn Nguyễn Văn Bản
7. Lm. Phêrô Trương Minh Thái
8. Lm. Phêrô Nguyễn Xuân Hòa
9. Lm. Giuse Võ Tá Hoàng
TU SĨ:
01. Mađalêna Cái Thị Hồng Á – Bề trên Giám Tỉnh dòng Phaolô Đà Nẵng.
02. Maria Anna Nguyễn Thị Tiến – Phaolô Đà Nẵng
03. Maria Đan Thị Minh Tuyết – Phaolô Đà Nẵng
04. Agnès Nguyễn Thị Thúy Vân – Phaolô Đà Nẵng
05. Maria Võ Thị Minh Hòe – MTG Tân Bình Nha Trang
06. Maria Nguyễn Thị Dạ Thảo – MTG Quy Nhơn
07. Maria Nguyễn Thị Diệu Huyền - MTG Quy Nhơn
08. Anna Nguyễn Thị Tinh Tuyền - MTG Qui Nhơn
09. Anna Võ Thị Tuyết Hằng - Phan Sinh Thừa sai Đức Mẹ
10. Maria Bùi Thị Lệ –Ánh Sáng Phúc Âm
IV. Cơ sở vật chất
Trước năm 1975, giáo xứ Tuy Hòa có những cơ sở sau đây:
· Nhà thờ Tuy Hòa xây dựng năm 1960, diện tích: 1004m2, tháp chuông cao 47 m.
· Nhà vuông: 202 m2
· Trường Đặng Đức Tuấn gồm 3 dãy nhà hình chữ U, diện tích khu vực nhà trường 5400m².
· Trường thánh Giuse do các nữ tu Phaolô điều hành.
· Cô nhi viện Lạc Thiện của các nữ tu Phaolô.
· Cô nhi viện Mằng Lăng của các nữ tu Mến Thánh Giá Qui Nhơn.
· Nghĩa trang Công Giáo: 24.222 m2.
· Nhà Quản trang: 450 m2.
Sau năm 1975, các cơ sở giáo dục được Nhà nước trưng dụng, chỉ còn lại nhà thờ Tuy Hòa. Trong khuôn viên nhà thờ Tuy Hòa, một số cơ sở được xây dựng hoặc tu sửa: phòng Hội (107 m2), nghĩa đường (78, 5 m2), nhà để xe (351 m2), nhà kho (37, 5 m2), 6 phòng giáo lý (130, 5 m2), nhà sách (41, 5 m2). Đầu năm 2002, nhà sinh hoạt giáo lý hai tầng, 12 phòng, diện tích 213 m2 đã hoàn thành và sử dụng. Vào tháng 6.2005, giáo xứ đặt viên đá xây dựng Trung tâm mục vụ tổng hợp Anrê Phú yên trên khu đất vườn dừa có diện tích trên 5261m2. Công trình hoàn thành vào đầu năm 2006.
Tại giáo họ Hóc Gáo, từ năm 1995, các cơ sở lần lượt được xây dựng: nhà thờ (259, 5 m2, tháp chuông cao 14 m), nhà Hội (120, 5 m2), nhà giáo lý (81 m2). Nhà thờ Hóc Gáo có hai sào ruộng (997 m2).
V. HƯỚNG TỚI TƯƠNG LAI :
Hoa Vông một thời vang bóng trong lịch sử truyền giáo Phú Yên, nay Hoa Vông như hạt giống đã mục nát cho Tuy Hòa lớn lên. Xin cám ơn Tiền Nhân với đức tin dũng cảm, với lòng quảng đại và nhiệt thành vì hội thánh, vì các linh hồn. Đó là gia sản tinh thần đoàn tín hữu Tuy hòa hôm nay thừa hưởng, trân trọng giữ gìn và nỗ lực phát triển.