Cách tự khám tìm ung thư vú và Câu Chuyện Ung Thư “Ngọc -Hoàn”
(LTS: Các dữ kiện Y khoa sau đây chỉ có tính cách thông tin, trong mọi hòan cảnh về sức khoẻ, mỗi người cần tham khảo bác sĩ của mình)
Vào thứ bảy trước Chúa Nhật thứ nhất Mùa Vọng,26/11/05, chúng tôi đã gửi đến độc giả xa gần bài viết về truy tìm và chữa bịnh ung thư vú sớm. Bài viết này đã được độc giả xa gần đón nhận nhiệt liệt hơn sự mong đợi của kẻ viết bài. Trong bài này chúng tôi có nêu ra vấn đề tự khám, nhưng vì bài quá dài, nên không ghi lại tự khám như thế nào. Theo yêu cầu của một số độc giả, chúng tôi xin phép được trở lại vấn đề và xin tóm tắt như sau đây. Có 3 vị thế để tự khám tìm ung thư vú, ít nhất mỗi tháng một lần, kể từ năm 20 tuổi trở lên:
-Khi tắm, để bàn tay phẳng ra, dùng tay phải để khám ngực bên trái, từ ngoài vào trong và từ trên xuống dưới và dùng tay trái để khám ngực bên phải. Tìm xem có bất cứ chỗ cộm, dầy lên hay bất cứ cục lởm chởm nào.
-Khi đứng trước tấm gương (kiếng), nhìn và so sánh 2 bên, tìm những dấu hiệu như đã mô tả ở bài trước trên da và núm vú.
-Khi nằm ngửa, dùng gối để dưới lưng bên phải, và dùng tay trái để tự khám ngực bên trái, tìm xem có bất cứ cục cứng hay lởm chởm. Dùng tay ép xem có tiết ra gì ở núm vú không. Ngược lại, đặt gối dưới lưng trái và dùng tay phải khám bên trái y như vậy.
Câu chuyện “đàn ông-đàn bà” đã có từ thời Adong-Evà, cho nên chẳng lạ gì khi quí ông đọc đến đây sẽ cho chuyện tìm ung thư vú sớm là “chuyện đàn bà”, mặc dù tôi đã kể lại cứ 100 phụ nữ bị ung thư vú thì cũng có một ông bị như vậy. Thật ra theo quan sát của tôi, quí ông bị ung thư vú thường đã đến giai đọan muộn, trễ hơn quí bà. Nhưng câu chuyện kế tiếp, thì quí bà có thể thở phào chắc ăn, đấy là chuyện quí ông ( trừ khi quí bà giả hiệu, tức là nguyên thuỷ là đàn ông, nhưng giải phẫu đổi giống chăng?), tôi muốn trình bày về ung thư “ngọc-hòan”.
Ngay lúc khởi đầu dự định bàn về chuyện này, tôi đã gặp trở ngại trong từ ngữ. Trước năm 1975, ta gọi là “ngọc hoàn’, nói cho văn hoa, ý chỉ rằng đó là hai” hòn dái” nằm trong “bìu dái”, hòn tròn chữ nho là hoàn, quí như ngọc. Ấy nhưng khi, đang viết chữ này, anh bạn dân Sài gòn chính gốc, lại hỏi tôi rằng ngọc hoàng giống như ngày tết, ông táo về chầu ngọc hoàng thượng đế, cũng bị ung thư sao? Ô hay, ngọc hoàn chứ không phải ngọc hoàng có “dê” ( chữ g đằng sau chữ hoàn). Một anh mới ở VN sang, có vẻ thành thạo lại nói rằng, sau 1975, ở VN gọi là “dịch hoàn”, vì nó tiết ra tinh dịch.
Tôi lại cắt nghĩa cho anh bạn này về cấu trúc của “dịch hòan”, thật ra nó có nhiều ống, gọi là seminiferous tubules, nơi đó tế bào mầm (germ cells) qua một chu kỳ để tạo thành tinh trùng, và tinh trùng được trưởng thành ở epidydimis, mà sau 1975, phe ta gọi là “ phó dịch hoàn’’. Sau đó, tinh trùng đươc chuyển ra ngoài bằng chất nhờn, tiết ra bởi prostate ( trước năm 1975 gọi là nhiếp hộ tuyến và sau 1975 gọi là tiền liệt tuyến) và seminal vesicles (không biết VN ta gọi là gì?). Ngoài ra xung quanh những ống tạo tinh trùng, còn có những tế bào khác tiết ra kích thích tố nam, testosterone,… Vì tạo ra tinh trùng, nên hai hòn tròn đó cần nhiệt độ mát hơn trong cơ thể, nên hai hòn đó được tự động di chuyển từ trong lòng bụng ra bìu dái sau khi sanh, hai hòn ấy được tự do di động trong bìu dái (scrotum). Vậy ‘dịch hòan’ là nơi tạo tinh trùng nhưng chẳng tiết ra tinh dịch, nên gọi là dịch hòan cũng không ổn.
Khi bàn như thế, một anh lại nói thôi cứ gọi là “ hòn dế” đi, ai cũng hiểu hết, anh khác nói, như vậy nghe không thanh cao. Vì là người gốc Quãng Nam, anh ta nói là ‘hòn dế’ chứ không phải “hòn dái”, thôi nghe cũng chẳng đến nổi nào, vậy xin bắt đầu nói về chuyện ung thư “hòn dế”.
Tiếng Mỹ cũng có câu chuyện từ ngữ về hòn dế. Nhiều năm trước, tại 1 bịnh viện Mỹ, khi tôi còn đi học thêm về chuyên môn, khi bàn về ung thư hòn dế có một giáo sư bác sĩ già kể lại ( không biết có đúng không, hay chỉ là chuyện tiếu lâm) rằng, ngày xửa, ngày xưa, chỉ có đàn ông mới được làm chứng trước tòa. Bởi vậy mới có chữ testify. Theo tự điển Webster là testis,witness. Chữ testis là “hòn dế”, và witness là chứng. Khi ra tòa làm chứng, người chứng có hòn dế làm bảo kê. Nếu anh ta làm chứng dối, anh ta sẽ bị cắt hòn dế, làm thái giám ( không phải trong triều đình).Cho nên tòa không cho phụ nữ làm chứng, tôi đoán rằng, có lẻ chỉ là cớ để kỳ thị nam nữ.
Trở lại chuyện chính, ung thư là một nhóm hơn 100 thứ bịnh khác nhau, do sự sinh sôi nẫy nở của tế bào không theo qui luật. Như đã nói ở trên, công viêc chính của hòn dế là tạo ra tinh trùng từ tế bào mầm. Khi tế bào mầm không sinh sôi và trưởng thành theo qui luật nửa, như trường hợp ở hòn dế hay buồng trứng ( còn gọi là noãn sào, ovary, ở phụ nữ), mà sinh sôi lọan xà ngầu, sẽ tạo thành cục u hay bướu, gọi là germ cell tumor, bướu tế bào mầm.
Có đến 14 lọai ung thư hòn dế khác nhau, thường germ cell tumor xảy ra ở quí nam nhi từ 15 đến 35 tuổi ( không biết có phải tại vậy người ta gọi 35 là tuổi con dê?). Quí vị lớn tuổi hơn đừng mừng vội, vì có thể xảy ra ở qúi vị lớn tuổi hơn. Chính tôi đã gặp vài trường hợp vào tuổi gần 60. Quí ông trên 60 tuổi thường bị loại ung thư khác như ung thư hạch gọi là lymphoma.
Nói chung, 95% quí ông bị ung thư hòn dế dưới 60 tuổi là lọai tế bào mầm, germ cell tumor. Có 2 loại chính:
- Khỏang 40% trường hợp là seminoma, tức là lọai ung thư do tế bào mầm không trưởng thành (immature germ cells). Thường thì loại này nảy nở chậm, có khuynh hướng giữ tại chỗ chứ không lây lan hay còn gọi là chuyển di đi nơi khác.
-Khỏang 60% trường hợp là Non-seminoma, do các tế bào mầm đã trưởng thành phần nào. Thường thì ung thư này do lẫn lộn một, hai, hay nhiều tế bào mầm khác nhau kể cả choriocarcinoma,embryonal carcinoma, immature teratoma, và yolk sac tumor. Loại này có thể xảy ra ở những bịnh nhân rất trẻ, như bé trai 1-3 tuổi
Theo thống kê, mỗi năm áng chừng 7600 trường hợp ung thư hòn dế mới tìm ra, và khỏang 400 người chết mỗi năm vì bịnh này tại Hoa Kỳ. Thường thì bịnh nhân là đàn ông da trắng, còn người Mễ, Mỹ đen và Á Châu ít bị hơn. Điều ghi nhận là con số đàn ông da trắng ở Bắc Âu như Đan Mạch, Thụy Điển, Anh Quốc lại bị nhiều hơn Nam Âu Châu như Ý, Tây ban Nha,…gấp 5 lần. Tỉ số cao nhất là mấy ông New Zealand Maoris. Có một số bé trai lúc sinh ra lại chưa rớt hòn dế xuống bìu dế như người bình thường, mà hòn dế vẫn còn ở trong bụng. Trường hợp này có nhiều nguy cơ bị ung thư hòn dế hơn người thường. Theo trí nhớ của kẻ viết bài, hành nghề Y Khoa nhiều năm tại Hoa Kỳ, tôi đã gặp khỏang chừng trên dưới 20 trường hợp ung thư hòn dế.
Vậy ung thư hòn dế có mấy giai đọan?
Có 3 giai đọan:
-Giai đọan 1, ung thư hòn dế, nhưng chưa ăn lan đến nơi khác. Nếu định bịnh giai đọan này và chạy chữa thì có đến 98% sống còn.
-Giai đọan 2, ung thư hòn dế đã chạy đến hạch trong hốc bụng ở giữa 2 trái thận gọi là retroperitoneal lymph nodes, nếu chạy chữa thì có đến 90% sống còn.
-Giai đọan 3, ung thư hòn dế đã lan sang hạch phía bên kia của cơ thể hay đến nơi khác như phổi, óc, gan, xương,…thì chỉ có 50% đến 80% sống còn. Thật ra tỉ số chữa được này khá cao sau năm 1990 như vậy nhờ thuốc chữa ung thư mới gọi là Cisplatin. Vào những năm trước đó, 90% bịnh nhân có ung thư hòn dế đã lây lan sẽ chết vì bịnh ấy.
Nói như thế, cũng như các ung thư khác, nếu khám phá sớm, ung thư hòn dế có thể bình phục như thường.
Vậy ung thư hòn dế có triệu chứng thế nào?
-Triệu chứng thông thường nhất là sưng một cục, không đau ở 1 bên, hoặc bên này teo nhỏ hơn bên kia rất nhiều, tự nhiên có nước trong bìu dái Hoặc hiếm hơn là thấy nặng nặng, bên này to hơn bên kia, đau 1 bên hay hiếm hơn nửa là đau bụng dưới hay háng
Những dấu chứng sau đây không phải là ung thư hòn dế:
- Ngứa bìu dế, lông mọc ngược vào, có vẻ như hòn dế lủng lẳng không dính vào đâu, đau hay rát khi đi tiểu; có máu hay mủ trong tinh dịch hay nước tiểu…. Những dấu hiệu này dính dáng tới những vấn đề khác, có thể cũng cần đi khám bác sĩ và chữa trị nhưng có lẻ không dính dáng đến ung thư hòn dế.
Vậy ung thư hòn dế có liên hệ gia đình hay thức ăn không?
-Theo thống kê, nếu anh hay em của bạn bị ung thư hòn dế thì bạn có cơ hội bị như vậy 6 đến 10 lần hơn người thuờng. Nếu cha của bạn bị như vậy thì bạn có 3-4 lần cơ hội bị hơn người thường. Không ai tìm thấy ung thư hòn dế có liên hệ gì đến đồ ăn, thức uống.
Vậy tự khám tìm ung thư hòn dế như thế nào?
-Mỗi tháng nên tự khám một lần.( Khám chứ không phải giống như thơ của Cụ Tổng thống Trần Văn Hương đọc trên báo trước năm 1975:” Ngồi rù, gãi háng, dế lăn tăn”).
-Đứng trước tấm gương hay kiếng xem có cục u hay sưng bìu dế không?
-Dùng cả hai tay để tự khám. để ngón tay trỏ và tay giữa ỏ dưới và ngón tay cái ở trên.Lăn hòn dế giữa các ngón tay. Bình thường thì bên này cũng nhỏ hơn bên kia một chút. Nếu thấy đau, bên này lớn hơn bên kia nhiều, hoặc có cục cứng gì hoặc cảm thấy có nước, nên đi khám bác sĩ nhất là bác sĩ chuyên môn, gọi là urologist. Nếu thấy một cơ phận mềm như ống, ở phía sau hòn dế, đó là epidydimis, còn gọi là phó dịch hòan, đó là cơ quan bình thường thu thập để làm trưởng thành tinh trùng, không phải ung thư.
Vậy nếu thấy cục gì bất thường bác sĩ làm gì?
Bác sĩ sẽ làm siêu âm xem có đúng cục u không, họ có thể lấy ra 1 miếng hoặc lấy cả hòn dái ra. gửi cho bác sĩ chuyên môn gọi là Pathologist. Vị này sẽ xác định có phải ung thư không và ung thư loại nào. Ngòai ra, họ có thể lấy máu để đo số lượng HCG, AFP,… để biết ung thư nặng nhẹ thế nào,..Thêm vào đó CT-scan, MRI,PET,lymphangiography,… cũng có thể được dùng để xem đã ăn lan chưa và ăn lan đến đâu.
Nếu ung thư hòn dế, mới khám phá, chưa ăn lan, chỉ cần giải phẫu lấy đi 1 hòn dế. Bịnh nhân vẫn có thể có con. Trường hợp đã ăn lan, có thể cần đến hóa trị(chemotherapy) hay Xạ trị (radiotherapy),…, tùy giai đọan, tùy trường hợp sẽ có dự hậu khác nhau.
Qua 2 bài viết ngắn về ung thư vú và ung thư hòn dế, kẻ viết bài muốn mang lại cho quí vị độc giả xa gần sự hiểu biết rất tối thiểu về 2 bệnh trạng nguy hiểm này và đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của mỗi người trong việc TỰ KHÁM để tìm và chữa bịnh sớm. Hai bài này được viết ra trong mùa vọng, để làm “tiếng kêu trong hoang địa”, không những ta phải tự khám về phần xác để tìm và chữa ung thư sớm. Ta còn phải TỰ KHÁM PHẦN HỒN, như Bài Đọc I của Chúa Nhật ÌI mùa Vọng (Is 40,1-5,9-11):” hãy dọn đường Chúa, hãy sửa đường Chúa chúng ta cho ngay thẳng, hãy lấp mọi hố sâu và hãy bạt mọi núi đồi, con đường cong queo, hãy làm cho ngay thẳng, con đường ghồ ghề hãy san cho bằng. Và Vinh Hiển Chúa sẽ xuất hiện, mọi người sẽ thấy vinh quang Thiên Chúa.
Viết đến đây, tôi nhớ đến mỗi lần tham dự Thánh Lễ, trước hết Linh Mục Chủ tế nhắc nhở chúng ta “ Anh Chị em, chúng ta hãy nhìn nhận tội lỗi chúng ta để cử hành mầu nhiệm thánh”, các linh mục thường để yên lặng vài phút để mọi người có thời gian xét mình và sau đó Ngài xướng kinh cáo mình.Tại một số cộng đòan lớn, ca đòan hát nhiều bè phần ca nhập lễ, nhiều khi rất hay, nghe đâu từ ngữ sau năm 1975 gọi là “hoành tráng”,có lẻ vì thời gian đã quá dài, các vị chủ tế, đã cắt đi phần xét mình, và kinh cáo mình, và bước sang đọc kinh Xin Chúa Thương xót và có khi bước sang hẳn các phần sau như lời nguyện hay kinh Vinh Danh…
Là một giáo dân, chưa từng theo học khóa mục vụ hay phụng vụ nào trong nhà dòng, với cái nhìn của kẻ phàm trần, xét thấy cần có phần tự khám bịnh phần xác cũng như phần hồn, kẻ viết bài muốn thân thưa với các linh mục chủ tế rằng, thêm một vài phút yên lặng, nhất là nhắc nhở đôi điều cho giáo dân chúng con về luật Kính Chúa-Yêu người và cùng nhau đọc kinh cáo mình, để có dịp xét mình mỗi khi tham dự Thánh Lễ nhất là trong mùa vọng và mùa chay để “sửa đường Chúa chúng ta cho ngay thẳng” rất cần thiết.
Linh mục Bênađô Nguyễn Tiến Huân, tại Nhà thờ Đức Mẹ Lavang ở Cincinnati còn đề nghị giáo dân, vào buổi tối, khi tắt tất cả đèn, nằm trên giường, bạn hãy tự khám chính mình về phần hồn. “ Nếu đêm nay, nếu giờ này Chúa đến, tôi sẽ mang theo gì đến tòa phán xét, tôi đã làm gì để không phải lúc ấy ta sẽ thưa, ” có bao giờ tôi thấy Chúa đói mà cho Chúa ăn, khát mà cho uống;có bao giờ tôi thấy Chúa là lữ khách mà tiếp rước, mình trần mà cho mặc: có khi nào tôi thấy Chúa yếu đau hay tù đầy mà tôi đến viếng Chúa đâu”(Mt25,31-46).
Linh Mục Nguyễn Ngọc Thể, SJ, mà tôi đọc được trên e-mail cầu nguyện và VietCatholic, lại kêu gọi canh thức, mỗi ngày giành một thời gian nhất định, để đi vào thinh lặng, nơi đó chúng ta gặp gỡ Chúa, nơi đó chúng ta chiêm ngắm Chúa, chúng ta lắng nghe Ngài nói, và khám phá ra sự gần gủi yêu thương của Ngài, chúng ta trở về lại chính đời sống của mình và dưới Ánh sáng của Chúa, chúng ta sắp xếp lại cuộc đời của mình.
Cách đây 2 hôm, các bác sĩ tại Paris, Pháp quốc, đã làm một cuộc giải phẫu ghép mặt đầu tiên trên thế giới. Một phụ nữ Pháp bị chó táp, làm cho môi, miệng, mũi,… biến dạng không thể làm giải phẫu tạo hình để sữa chữa khuôn mặt được nữa. Các bác sĩ đã lấy khuôn mặt của một người có não chết, ghép thành công vào khuôn mặt của người phụ nữ này. Tiếng đầu tiên người phụ nữ này nói với bác sĩ giải phẫu khi vừa tỉnh lại là “Merci”, Cám Ơn.
Trong nhiều năm sống trên cõi đời trần ai khoai củ, với nhiều cạm bẫy và cám dỗ. Kẻ thù Satan đã tàn phá gương mặt con trước mặt Chúa như chó táp gương mặt người phụ nữ Pháp, trong câu chuyện trên đây. Xin Chúa dùng Ánh sáng Của Ngài để ghép lại khuôn mặt của con đẹp đẻ trong mùa vọng này, như khi vừa chịu phép rửa tội lúc mới gia nhập cuộc đời, để con xứng đáng đón Chúa Giáng Sinh, chắc chắn con cũng xin thân thưa với Chúa “ Merci”. Tạ Ơn Chúa muôn đời, Amen
Bùi Xuân Hải, M.D.
(LTS: Các dữ kiện Y khoa sau đây chỉ có tính cách thông tin, trong mọi hòan cảnh về sức khoẻ, mỗi người cần tham khảo bác sĩ của mình)
Vào thứ bảy trước Chúa Nhật thứ nhất Mùa Vọng,26/11/05, chúng tôi đã gửi đến độc giả xa gần bài viết về truy tìm và chữa bịnh ung thư vú sớm. Bài viết này đã được độc giả xa gần đón nhận nhiệt liệt hơn sự mong đợi của kẻ viết bài. Trong bài này chúng tôi có nêu ra vấn đề tự khám, nhưng vì bài quá dài, nên không ghi lại tự khám như thế nào. Theo yêu cầu của một số độc giả, chúng tôi xin phép được trở lại vấn đề và xin tóm tắt như sau đây. Có 3 vị thế để tự khám tìm ung thư vú, ít nhất mỗi tháng một lần, kể từ năm 20 tuổi trở lên:
-Khi tắm, để bàn tay phẳng ra, dùng tay phải để khám ngực bên trái, từ ngoài vào trong và từ trên xuống dưới và dùng tay trái để khám ngực bên phải. Tìm xem có bất cứ chỗ cộm, dầy lên hay bất cứ cục lởm chởm nào.
-Khi đứng trước tấm gương (kiếng), nhìn và so sánh 2 bên, tìm những dấu hiệu như đã mô tả ở bài trước trên da và núm vú.
-Khi nằm ngửa, dùng gối để dưới lưng bên phải, và dùng tay trái để tự khám ngực bên trái, tìm xem có bất cứ cục cứng hay lởm chởm. Dùng tay ép xem có tiết ra gì ở núm vú không. Ngược lại, đặt gối dưới lưng trái và dùng tay phải khám bên trái y như vậy.
Câu chuyện “đàn ông-đàn bà” đã có từ thời Adong-Evà, cho nên chẳng lạ gì khi quí ông đọc đến đây sẽ cho chuyện tìm ung thư vú sớm là “chuyện đàn bà”, mặc dù tôi đã kể lại cứ 100 phụ nữ bị ung thư vú thì cũng có một ông bị như vậy. Thật ra theo quan sát của tôi, quí ông bị ung thư vú thường đã đến giai đọan muộn, trễ hơn quí bà. Nhưng câu chuyện kế tiếp, thì quí bà có thể thở phào chắc ăn, đấy là chuyện quí ông ( trừ khi quí bà giả hiệu, tức là nguyên thuỷ là đàn ông, nhưng giải phẫu đổi giống chăng?), tôi muốn trình bày về ung thư “ngọc-hòan”.
Ngay lúc khởi đầu dự định bàn về chuyện này, tôi đã gặp trở ngại trong từ ngữ. Trước năm 1975, ta gọi là “ngọc hoàn’, nói cho văn hoa, ý chỉ rằng đó là hai” hòn dái” nằm trong “bìu dái”, hòn tròn chữ nho là hoàn, quí như ngọc. Ấy nhưng khi, đang viết chữ này, anh bạn dân Sài gòn chính gốc, lại hỏi tôi rằng ngọc hoàng giống như ngày tết, ông táo về chầu ngọc hoàng thượng đế, cũng bị ung thư sao? Ô hay, ngọc hoàn chứ không phải ngọc hoàng có “dê” ( chữ g đằng sau chữ hoàn). Một anh mới ở VN sang, có vẻ thành thạo lại nói rằng, sau 1975, ở VN gọi là “dịch hoàn”, vì nó tiết ra tinh dịch.
Tôi lại cắt nghĩa cho anh bạn này về cấu trúc của “dịch hòan”, thật ra nó có nhiều ống, gọi là seminiferous tubules, nơi đó tế bào mầm (germ cells) qua một chu kỳ để tạo thành tinh trùng, và tinh trùng được trưởng thành ở epidydimis, mà sau 1975, phe ta gọi là “ phó dịch hoàn’’. Sau đó, tinh trùng đươc chuyển ra ngoài bằng chất nhờn, tiết ra bởi prostate ( trước năm 1975 gọi là nhiếp hộ tuyến và sau 1975 gọi là tiền liệt tuyến) và seminal vesicles (không biết VN ta gọi là gì?). Ngoài ra xung quanh những ống tạo tinh trùng, còn có những tế bào khác tiết ra kích thích tố nam, testosterone,… Vì tạo ra tinh trùng, nên hai hòn tròn đó cần nhiệt độ mát hơn trong cơ thể, nên hai hòn đó được tự động di chuyển từ trong lòng bụng ra bìu dái sau khi sanh, hai hòn ấy được tự do di động trong bìu dái (scrotum). Vậy ‘dịch hòan’ là nơi tạo tinh trùng nhưng chẳng tiết ra tinh dịch, nên gọi là dịch hòan cũng không ổn.
Khi bàn như thế, một anh lại nói thôi cứ gọi là “ hòn dế” đi, ai cũng hiểu hết, anh khác nói, như vậy nghe không thanh cao. Vì là người gốc Quãng Nam, anh ta nói là ‘hòn dế’ chứ không phải “hòn dái”, thôi nghe cũng chẳng đến nổi nào, vậy xin bắt đầu nói về chuyện ung thư “hòn dế”.
Tiếng Mỹ cũng có câu chuyện từ ngữ về hòn dế. Nhiều năm trước, tại 1 bịnh viện Mỹ, khi tôi còn đi học thêm về chuyên môn, khi bàn về ung thư hòn dế có một giáo sư bác sĩ già kể lại ( không biết có đúng không, hay chỉ là chuyện tiếu lâm) rằng, ngày xửa, ngày xưa, chỉ có đàn ông mới được làm chứng trước tòa. Bởi vậy mới có chữ testify. Theo tự điển Webster là testis,witness. Chữ testis là “hòn dế”, và witness là chứng. Khi ra tòa làm chứng, người chứng có hòn dế làm bảo kê. Nếu anh ta làm chứng dối, anh ta sẽ bị cắt hòn dế, làm thái giám ( không phải trong triều đình).Cho nên tòa không cho phụ nữ làm chứng, tôi đoán rằng, có lẻ chỉ là cớ để kỳ thị nam nữ.
Trở lại chuyện chính, ung thư là một nhóm hơn 100 thứ bịnh khác nhau, do sự sinh sôi nẫy nở của tế bào không theo qui luật. Như đã nói ở trên, công viêc chính của hòn dế là tạo ra tinh trùng từ tế bào mầm. Khi tế bào mầm không sinh sôi và trưởng thành theo qui luật nửa, như trường hợp ở hòn dế hay buồng trứng ( còn gọi là noãn sào, ovary, ở phụ nữ), mà sinh sôi lọan xà ngầu, sẽ tạo thành cục u hay bướu, gọi là germ cell tumor, bướu tế bào mầm.
Có đến 14 lọai ung thư hòn dế khác nhau, thường germ cell tumor xảy ra ở quí nam nhi từ 15 đến 35 tuổi ( không biết có phải tại vậy người ta gọi 35 là tuổi con dê?). Quí vị lớn tuổi hơn đừng mừng vội, vì có thể xảy ra ở qúi vị lớn tuổi hơn. Chính tôi đã gặp vài trường hợp vào tuổi gần 60. Quí ông trên 60 tuổi thường bị loại ung thư khác như ung thư hạch gọi là lymphoma.
Nói chung, 95% quí ông bị ung thư hòn dế dưới 60 tuổi là lọai tế bào mầm, germ cell tumor. Có 2 loại chính:
- Khỏang 40% trường hợp là seminoma, tức là lọai ung thư do tế bào mầm không trưởng thành (immature germ cells). Thường thì loại này nảy nở chậm, có khuynh hướng giữ tại chỗ chứ không lây lan hay còn gọi là chuyển di đi nơi khác.
-Khỏang 60% trường hợp là Non-seminoma, do các tế bào mầm đã trưởng thành phần nào. Thường thì ung thư này do lẫn lộn một, hai, hay nhiều tế bào mầm khác nhau kể cả choriocarcinoma,embryonal carcinoma, immature teratoma, và yolk sac tumor. Loại này có thể xảy ra ở những bịnh nhân rất trẻ, như bé trai 1-3 tuổi
Theo thống kê, mỗi năm áng chừng 7600 trường hợp ung thư hòn dế mới tìm ra, và khỏang 400 người chết mỗi năm vì bịnh này tại Hoa Kỳ. Thường thì bịnh nhân là đàn ông da trắng, còn người Mễ, Mỹ đen và Á Châu ít bị hơn. Điều ghi nhận là con số đàn ông da trắng ở Bắc Âu như Đan Mạch, Thụy Điển, Anh Quốc lại bị nhiều hơn Nam Âu Châu như Ý, Tây ban Nha,…gấp 5 lần. Tỉ số cao nhất là mấy ông New Zealand Maoris. Có một số bé trai lúc sinh ra lại chưa rớt hòn dế xuống bìu dế như người bình thường, mà hòn dế vẫn còn ở trong bụng. Trường hợp này có nhiều nguy cơ bị ung thư hòn dế hơn người thường. Theo trí nhớ của kẻ viết bài, hành nghề Y Khoa nhiều năm tại Hoa Kỳ, tôi đã gặp khỏang chừng trên dưới 20 trường hợp ung thư hòn dế.
Vậy ung thư hòn dế có mấy giai đọan?
Có 3 giai đọan:
-Giai đọan 1, ung thư hòn dế, nhưng chưa ăn lan đến nơi khác. Nếu định bịnh giai đọan này và chạy chữa thì có đến 98% sống còn.
-Giai đọan 2, ung thư hòn dế đã chạy đến hạch trong hốc bụng ở giữa 2 trái thận gọi là retroperitoneal lymph nodes, nếu chạy chữa thì có đến 90% sống còn.
-Giai đọan 3, ung thư hòn dế đã lan sang hạch phía bên kia của cơ thể hay đến nơi khác như phổi, óc, gan, xương,…thì chỉ có 50% đến 80% sống còn. Thật ra tỉ số chữa được này khá cao sau năm 1990 như vậy nhờ thuốc chữa ung thư mới gọi là Cisplatin. Vào những năm trước đó, 90% bịnh nhân có ung thư hòn dế đã lây lan sẽ chết vì bịnh ấy.
Nói như thế, cũng như các ung thư khác, nếu khám phá sớm, ung thư hòn dế có thể bình phục như thường.
Vậy ung thư hòn dế có triệu chứng thế nào?
-Triệu chứng thông thường nhất là sưng một cục, không đau ở 1 bên, hoặc bên này teo nhỏ hơn bên kia rất nhiều, tự nhiên có nước trong bìu dái Hoặc hiếm hơn là thấy nặng nặng, bên này to hơn bên kia, đau 1 bên hay hiếm hơn nửa là đau bụng dưới hay háng
Những dấu chứng sau đây không phải là ung thư hòn dế:
- Ngứa bìu dế, lông mọc ngược vào, có vẻ như hòn dế lủng lẳng không dính vào đâu, đau hay rát khi đi tiểu; có máu hay mủ trong tinh dịch hay nước tiểu…. Những dấu hiệu này dính dáng tới những vấn đề khác, có thể cũng cần đi khám bác sĩ và chữa trị nhưng có lẻ không dính dáng đến ung thư hòn dế.
Vậy ung thư hòn dế có liên hệ gia đình hay thức ăn không?
-Theo thống kê, nếu anh hay em của bạn bị ung thư hòn dế thì bạn có cơ hội bị như vậy 6 đến 10 lần hơn người thuờng. Nếu cha của bạn bị như vậy thì bạn có 3-4 lần cơ hội bị hơn người thường. Không ai tìm thấy ung thư hòn dế có liên hệ gì đến đồ ăn, thức uống.
Vậy tự khám tìm ung thư hòn dế như thế nào?
-Mỗi tháng nên tự khám một lần.( Khám chứ không phải giống như thơ của Cụ Tổng thống Trần Văn Hương đọc trên báo trước năm 1975:” Ngồi rù, gãi háng, dế lăn tăn”).
-Đứng trước tấm gương hay kiếng xem có cục u hay sưng bìu dế không?
-Dùng cả hai tay để tự khám. để ngón tay trỏ và tay giữa ỏ dưới và ngón tay cái ở trên.Lăn hòn dế giữa các ngón tay. Bình thường thì bên này cũng nhỏ hơn bên kia một chút. Nếu thấy đau, bên này lớn hơn bên kia nhiều, hoặc có cục cứng gì hoặc cảm thấy có nước, nên đi khám bác sĩ nhất là bác sĩ chuyên môn, gọi là urologist. Nếu thấy một cơ phận mềm như ống, ở phía sau hòn dế, đó là epidydimis, còn gọi là phó dịch hòan, đó là cơ quan bình thường thu thập để làm trưởng thành tinh trùng, không phải ung thư.
Vậy nếu thấy cục gì bất thường bác sĩ làm gì?
Bác sĩ sẽ làm siêu âm xem có đúng cục u không, họ có thể lấy ra 1 miếng hoặc lấy cả hòn dái ra. gửi cho bác sĩ chuyên môn gọi là Pathologist. Vị này sẽ xác định có phải ung thư không và ung thư loại nào. Ngòai ra, họ có thể lấy máu để đo số lượng HCG, AFP,… để biết ung thư nặng nhẹ thế nào,..Thêm vào đó CT-scan, MRI,PET,lymphangiography,… cũng có thể được dùng để xem đã ăn lan chưa và ăn lan đến đâu.
Nếu ung thư hòn dế, mới khám phá, chưa ăn lan, chỉ cần giải phẫu lấy đi 1 hòn dế. Bịnh nhân vẫn có thể có con. Trường hợp đã ăn lan, có thể cần đến hóa trị(chemotherapy) hay Xạ trị (radiotherapy),…, tùy giai đọan, tùy trường hợp sẽ có dự hậu khác nhau.
Qua 2 bài viết ngắn về ung thư vú và ung thư hòn dế, kẻ viết bài muốn mang lại cho quí vị độc giả xa gần sự hiểu biết rất tối thiểu về 2 bệnh trạng nguy hiểm này và đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của mỗi người trong việc TỰ KHÁM để tìm và chữa bịnh sớm. Hai bài này được viết ra trong mùa vọng, để làm “tiếng kêu trong hoang địa”, không những ta phải tự khám về phần xác để tìm và chữa ung thư sớm. Ta còn phải TỰ KHÁM PHẦN HỒN, như Bài Đọc I của Chúa Nhật ÌI mùa Vọng (Is 40,1-5,9-11):” hãy dọn đường Chúa, hãy sửa đường Chúa chúng ta cho ngay thẳng, hãy lấp mọi hố sâu và hãy bạt mọi núi đồi, con đường cong queo, hãy làm cho ngay thẳng, con đường ghồ ghề hãy san cho bằng. Và Vinh Hiển Chúa sẽ xuất hiện, mọi người sẽ thấy vinh quang Thiên Chúa.
Viết đến đây, tôi nhớ đến mỗi lần tham dự Thánh Lễ, trước hết Linh Mục Chủ tế nhắc nhở chúng ta “ Anh Chị em, chúng ta hãy nhìn nhận tội lỗi chúng ta để cử hành mầu nhiệm thánh”, các linh mục thường để yên lặng vài phút để mọi người có thời gian xét mình và sau đó Ngài xướng kinh cáo mình.Tại một số cộng đòan lớn, ca đòan hát nhiều bè phần ca nhập lễ, nhiều khi rất hay, nghe đâu từ ngữ sau năm 1975 gọi là “hoành tráng”,có lẻ vì thời gian đã quá dài, các vị chủ tế, đã cắt đi phần xét mình, và kinh cáo mình, và bước sang đọc kinh Xin Chúa Thương xót và có khi bước sang hẳn các phần sau như lời nguyện hay kinh Vinh Danh…
Là một giáo dân, chưa từng theo học khóa mục vụ hay phụng vụ nào trong nhà dòng, với cái nhìn của kẻ phàm trần, xét thấy cần có phần tự khám bịnh phần xác cũng như phần hồn, kẻ viết bài muốn thân thưa với các linh mục chủ tế rằng, thêm một vài phút yên lặng, nhất là nhắc nhở đôi điều cho giáo dân chúng con về luật Kính Chúa-Yêu người và cùng nhau đọc kinh cáo mình, để có dịp xét mình mỗi khi tham dự Thánh Lễ nhất là trong mùa vọng và mùa chay để “sửa đường Chúa chúng ta cho ngay thẳng” rất cần thiết.
Linh mục Bênađô Nguyễn Tiến Huân, tại Nhà thờ Đức Mẹ Lavang ở Cincinnati còn đề nghị giáo dân, vào buổi tối, khi tắt tất cả đèn, nằm trên giường, bạn hãy tự khám chính mình về phần hồn. “ Nếu đêm nay, nếu giờ này Chúa đến, tôi sẽ mang theo gì đến tòa phán xét, tôi đã làm gì để không phải lúc ấy ta sẽ thưa, ” có bao giờ tôi thấy Chúa đói mà cho Chúa ăn, khát mà cho uống;có bao giờ tôi thấy Chúa là lữ khách mà tiếp rước, mình trần mà cho mặc: có khi nào tôi thấy Chúa yếu đau hay tù đầy mà tôi đến viếng Chúa đâu”(Mt25,31-46).
Linh Mục Nguyễn Ngọc Thể, SJ, mà tôi đọc được trên e-mail cầu nguyện và VietCatholic, lại kêu gọi canh thức, mỗi ngày giành một thời gian nhất định, để đi vào thinh lặng, nơi đó chúng ta gặp gỡ Chúa, nơi đó chúng ta chiêm ngắm Chúa, chúng ta lắng nghe Ngài nói, và khám phá ra sự gần gủi yêu thương của Ngài, chúng ta trở về lại chính đời sống của mình và dưới Ánh sáng của Chúa, chúng ta sắp xếp lại cuộc đời của mình.
Cách đây 2 hôm, các bác sĩ tại Paris, Pháp quốc, đã làm một cuộc giải phẫu ghép mặt đầu tiên trên thế giới. Một phụ nữ Pháp bị chó táp, làm cho môi, miệng, mũi,… biến dạng không thể làm giải phẫu tạo hình để sữa chữa khuôn mặt được nữa. Các bác sĩ đã lấy khuôn mặt của một người có não chết, ghép thành công vào khuôn mặt của người phụ nữ này. Tiếng đầu tiên người phụ nữ này nói với bác sĩ giải phẫu khi vừa tỉnh lại là “Merci”, Cám Ơn.
Trong nhiều năm sống trên cõi đời trần ai khoai củ, với nhiều cạm bẫy và cám dỗ. Kẻ thù Satan đã tàn phá gương mặt con trước mặt Chúa như chó táp gương mặt người phụ nữ Pháp, trong câu chuyện trên đây. Xin Chúa dùng Ánh sáng Của Ngài để ghép lại khuôn mặt của con đẹp đẻ trong mùa vọng này, như khi vừa chịu phép rửa tội lúc mới gia nhập cuộc đời, để con xứng đáng đón Chúa Giáng Sinh, chắc chắn con cũng xin thân thưa với Chúa “ Merci”. Tạ Ơn Chúa muôn đời, Amen
Bùi Xuân Hải, M.D.