E. Linh đạo Gia đình hướng về Văn hoá Sự sống Toàn diện
[Phần bổ sung của suy tư về linh đạo gia đình này là các suy tư của Nghị Hội FABC lần 4 về Ơn Gọi và Sứ mệnh của Giáo Dân trên Thế giới, Tokyo, Nhật Bản, 1986, phần Linh đạo Giáo dân, số 4.8.1 - 4.8.11. Những nhấn mạnh trong đó về linh đạo Nước Thiên Chúa được áp dụng cách sinh động hơn nơi các gia đình liên tôn Á Châu. Xem thêm Nghị Hội lần FABC 5, Bandung, Indonesia, 1990, phần Một Linh đạo cho Thời đại chúng ta, số 9.1-9.7]
103. Câu hỏi chủ yếu mà các bậc cha mẹ và gia đình họ đặt ra là: Đức tin bản thân tôi mách bảo tôi biết ý nghĩa hôn nhân và gia đình chúng tôi là gì? Trừ khi họ có một câu trả lời liên hệ toàn diện đến đức tin và cuộc sống và câu trả lời đó hoạt động trong đời sống của họ, bằng không đời sống hôn nhân và gia đình sẽ mất đi chỉ dẫn cơ bản nhất trong việc đương đầu với những thử thách khác nhau đe doạ đến đời sống. Mức độ đầu tiên của câu trả lời là trong ý nghĩa của hôn nhân và gia đình chúng ta suy tư về các cụm từ giao ước của tình yêu và sự sống, của hiệp thông, liên đới và truyền giáo. Ở mức độ sâu xa hơn của câu trả lời nằm ở trọng tâm của con người là linh đạo, linh đạo của sự hiệp thông, linh đạo của người môn đệ, linh đạo thuộc về Giáo Hội
1. Linh đạo về sự Hiệp thông
104. Trung tâm điểm của hôn nhân là tình yêu, tình yêu Thiên Chúa kéo người Nam và người Nữ đến với nhau trong sự kết hợp về tình yêu - sự hiệp thông - trong hôn nhân, về cơ bản tình yêu mở lối cho sự sống nơi con cái họ. Linh đạo hôn nhân được đặt nền tảng trên tình yêu hiệp thông này. Vì linh đạo hôn nhân là linh đạo của sự hiệp thông, toàn bộ con người của người vợ hoặc người chồng đều có liên quan, bao gồm các xúc cảm, các cảm nghĩ, con tim và thân thể, các yếu tố của hoạt động tình dục làm cho người Nam và người Nữ khác nhau và cơ bản hướng về nhau. Điều này có nghĩa là trong hôn nhân, có lúc vươn tới chót điểm hết sức phi thường của sự hiệp thông sâu sắc giữa khối óc và con tim xảy ra thông qua hoạt động hôn nhân tự hiến lẫn nhau, một quà tặng lạ lùng thật sự và là mầu nhiệu đến từ Thiên Chúa. Ý nghĩa sâu sắc của tính đồng nhất mà các cặp vợ chồng trải qua trong đời sống hôn nhân, cảm xúc sâu xa về tình yêu tự hiến dành cho người được yêu chỉ ra một kinh nghiệm về hôn nhân mầu nhiệm, nơi mà người ta hy sinh chính bản thân mình vì người khác. Chúng được kết múc bằng sự tốt lành của đời sống và được hướng dẫn để lĩnh hội sâu sắc hơn bản chất rất tự nhiên của Thiên Chúa là Tình yêu Tự hiến (agape). Vì thế, thay vì làm suy yếu đường tu đức như trong viễn tượng nhị nguyên vốn phỉ báng thân thể con người, tình yêu hiệp thông giữa khối óc và con tim trong hoạt động hôn nhân truyền sức sống, ủng hộ và củng cố linh đạo hôn nhân như là một linh đạo của sự hiệp thông. Việc sinh ra một người con làm nổi bật hơn nữa ý nghĩa của sự kết hợp hôn nhân sinh sản. Con cái mang lại niềm vui cho cha mẹ chúng, chúng là quà tặng quý giá của Thiên Chúa và là hình ảnh của Thiên Chúa. Chúng củng cố mối quan hệ hôn nhân và cũng thử thách cha mẹ chúng trưởng thành trong vai trò cha mẹ.
105. Cũng như trong hôn nhân, trọng tâm của gia đình là Sự Hiệp thông, hiệp thông với Thiên Chúa, hiệp thông nơi cặp vợ chồng, hiệp thông giữa cha mẹ già hay trẻ và con cái họ, hiệp thông với ông bà và các thành viên khác của đại gia đình. Sự hiệp thông trong quan hệ như thế vượt ra ngoài đời sống giản đơn dưới một mái nhà hoặc những người có quan hệ huyết thống. Đó cũng là sự kết hợp của khối óc và con tim (Ga 17,21; CV 4,32; Pl 2,2 1 Pr 3,8) mà trong mức độ con người phản ánh sự hiệp thông của Thiên Chúa là Cha, Con và Thánh Thần - Thiên Chúa Ba Ngôi là xuất phát điểm của gia đình. Bằng định nghĩa này, nền văn hoá sự sống toàn diện tìm thấy sự bám rễ cơ bản vào tình yêu và sự sống của Thiên Chúa Ba Ngôi. Thực vậy, nền linh đạo của sự hiệp thông dẫn dắt gia đình trở thành một tác nhân của nền văn hoá sự sống toàn diện.
106. Tuy nhiên sự hiệp thông trong gia đình vượt ra khuôn khổ gia đình và hướng đến cộng đồng rộng hơn và thúc đẩy gia đình hướng đến sứ mệnh phục vụ (Ga 17,14.18.20) vì lợi ich của Nước Thiên Chúa. Hoạt động hướng ngoại này có thể làm cho gia đình chia sẻ sự hiệp thông của Ba Ngôi Thiên Chúa vốn là quà tặng mà Thiên Chúa trao ban. Linh đạo của sự hiệp thông truyền đặc tính mạnh mẽ và nhiệt tình - sự sống - vào sự năng động của gia đình, trong các mối quan hệ giữa cặp vợ chồng, giữa cha mẹ và con cái, giữa các thành viên của đại gia đình. Linh đạo này mở rộng thành các vòng tròn đồng tâm ngày càng rộng hơn để bao gồm cả láng giềng, cả toàn thể cộng đồng. Không có linh đạo này, gia đình sẽ không thể đo lường được bản chất và sứ mệnh của chính mình.
2. Linh đạo người Môn đệ và Con đường thông thường
107. Đối với nhiều gia đình Kitô giáo, linh đạo của sự hiệp thông là một linh đạo của người môn đệ, thuộc về Đức Kitô và theo Đức Kitô. Người môn đệ gia đình bắt đầu với việc lắng nghe Đức Kitô và chú ý đến Lời Người bằng kinh nghiệm thông thường là một cặp vợ chồng và là một gia đình trong ánh sáng của Tin Mừng. Những gì mà Đức Maria nói với những người đầy tớ ở Cana lúc khởi đầu đời sống hôn nhân của một cặp vợ chồng mới cưới cũng là lời nhấn mạnh cho các gia đình: "Người bảo gì, các anh cứ việc làm theo" (Ga 2.5). Đó là vấn đề lắng nghe Chúa Giêsu và nhận ra thánh ý Người trong các quan hệ gia đình, trong công việc hoặc trong các sự kiện hằng ngày tác động đến đời sống gia đình. Thực vậy, thông qua các sự kiện đời thường, bao gồm cả vui mừng và hy vọng, lo lắng và đau buồn, phiền muộn và khổ sở mà gia đình trải qua, làm cho gia đình khám phá những gì đẹp lòng Thiên Chúa và những gì không, những gì hướng đến sự toàn diện, công lý, hiệp nhất, hoà hợp, hoà bình và tình yêu và những gì không đạt đến những điều đó. Cũng thông qua những đường lối thông thường của tình yêu và sự chăm sóc, của sự phục vụ và việc thực thi trách nhiệm trong gia đình mà gia đình đạt đến sự thánh thiện qua ân sủng của Thiên Chúa. Được thực thi trong tình yêu trung thành với người môn đệ, những điều bình thường là con đường của gia đình hướng về nền văn hoá sự sống toàn diện. Cách thức mà họ sống trong những khung cảnh rất bình thường này là đường hướng họ bày tỏ sự dấn thân của họ hướng đến Nước Thiên Chúa. Đối với các cặp vợ chồng và các gia đình dìm mình trong đức tin, thật hoàn toàn đúng khi trong những điều bình thường, sự phi thường được kinh nghiệm và được công nhận; trong những điều bình thường, Thiên Chúa trở nên hữu hình và có thể cảm nhận được.
108. Trong sự nhận thức rõ ràng những giá trị và những thực tiễn nào cần được tán thành và công nhận, các cặp vợ chồng và các gia đình cần tái hiện sự thân mật của Thiên Chúa trong đời sống của họ. Chúa Thánh Thần tác động cùng họ và thông qua họ. Vì thế, toàn thể Giáo Hội nghiêm chỉnh xem kinh nghiệm đức tin của các cặp vợ chồng và gia đình họ như là thành phần có ý nghĩa trong nhận thức của Giáo Hội.
109. Từ việc thừa nhận tính cách độc nhất và giầu có của Bí tích hôn nhân Kitô giáo cùng với các nhu cầu về một nền linh đạo gia đình Kitô giáo, chúng ta cần mở rộng phạm vi hiểu biết của chúng ta. Các giá trị quan trọng tương tự trong linh đạo gia đình Kitô giáo cũng là những giá trị cần thiết trong các quan hệ nhân bản trong các gia đình đại kết và liên tôn. Chúng là các giá trị của Nước Thiên Chúa - sự sống, sự hiệp thông, tình liên đới, truyền giáo, phục vụ, lòng trung thành, tính toàn diện, công lý, hợp nhất, hoà hợp, hoà bình, tình yêu, lắng nghe Thiên Chúa và chú ý đến thánh ý của Thiên Chúa - các giá giá trị tồn tại trong tính chất bình thường của đời sống gia đình hằng ngày. Các giá trị của họ chính là được là môn đệ của Nước Thiên Chúa. Những gì được nói đến dưới đây về đào tạo lương tâm, cầu nguyện và tình yêu được củng cố thêm bằng cách chia sẻ lẫn nhau trong nỗi buồn hay trong niềm vui, việc làm tròn các bổn phận tín hữu, “Thánh Thể” tự hiến và sự thánh hoá lẫn nhau trong gia đình cũng cần thiết cho một nền linh đạo Nước Thiên Chúa.
[Phần bổ sung của suy tư về linh đạo gia đình này là các suy tư của Nghị Hội FABC lần 4 về Ơn Gọi và Sứ mệnh của Giáo Dân trên Thế giới, Tokyo, Nhật Bản, 1986, phần Linh đạo Giáo dân, số 4.8.1 - 4.8.11. Những nhấn mạnh trong đó về linh đạo Nước Thiên Chúa được áp dụng cách sinh động hơn nơi các gia đình liên tôn Á Châu. Xem thêm Nghị Hội lần FABC 5, Bandung, Indonesia, 1990, phần Một Linh đạo cho Thời đại chúng ta, số 9.1-9.7]
103. Câu hỏi chủ yếu mà các bậc cha mẹ và gia đình họ đặt ra là: Đức tin bản thân tôi mách bảo tôi biết ý nghĩa hôn nhân và gia đình chúng tôi là gì? Trừ khi họ có một câu trả lời liên hệ toàn diện đến đức tin và cuộc sống và câu trả lời đó hoạt động trong đời sống của họ, bằng không đời sống hôn nhân và gia đình sẽ mất đi chỉ dẫn cơ bản nhất trong việc đương đầu với những thử thách khác nhau đe doạ đến đời sống. Mức độ đầu tiên của câu trả lời là trong ý nghĩa của hôn nhân và gia đình chúng ta suy tư về các cụm từ giao ước của tình yêu và sự sống, của hiệp thông, liên đới và truyền giáo. Ở mức độ sâu xa hơn của câu trả lời nằm ở trọng tâm của con người là linh đạo, linh đạo của sự hiệp thông, linh đạo của người môn đệ, linh đạo thuộc về Giáo Hội
1. Linh đạo về sự Hiệp thông
104. Trung tâm điểm của hôn nhân là tình yêu, tình yêu Thiên Chúa kéo người Nam và người Nữ đến với nhau trong sự kết hợp về tình yêu - sự hiệp thông - trong hôn nhân, về cơ bản tình yêu mở lối cho sự sống nơi con cái họ. Linh đạo hôn nhân được đặt nền tảng trên tình yêu hiệp thông này. Vì linh đạo hôn nhân là linh đạo của sự hiệp thông, toàn bộ con người của người vợ hoặc người chồng đều có liên quan, bao gồm các xúc cảm, các cảm nghĩ, con tim và thân thể, các yếu tố của hoạt động tình dục làm cho người Nam và người Nữ khác nhau và cơ bản hướng về nhau. Điều này có nghĩa là trong hôn nhân, có lúc vươn tới chót điểm hết sức phi thường của sự hiệp thông sâu sắc giữa khối óc và con tim xảy ra thông qua hoạt động hôn nhân tự hiến lẫn nhau, một quà tặng lạ lùng thật sự và là mầu nhiệu đến từ Thiên Chúa. Ý nghĩa sâu sắc của tính đồng nhất mà các cặp vợ chồng trải qua trong đời sống hôn nhân, cảm xúc sâu xa về tình yêu tự hiến dành cho người được yêu chỉ ra một kinh nghiệm về hôn nhân mầu nhiệm, nơi mà người ta hy sinh chính bản thân mình vì người khác. Chúng được kết múc bằng sự tốt lành của đời sống và được hướng dẫn để lĩnh hội sâu sắc hơn bản chất rất tự nhiên của Thiên Chúa là Tình yêu Tự hiến (agape). Vì thế, thay vì làm suy yếu đường tu đức như trong viễn tượng nhị nguyên vốn phỉ báng thân thể con người, tình yêu hiệp thông giữa khối óc và con tim trong hoạt động hôn nhân truyền sức sống, ủng hộ và củng cố linh đạo hôn nhân như là một linh đạo của sự hiệp thông. Việc sinh ra một người con làm nổi bật hơn nữa ý nghĩa của sự kết hợp hôn nhân sinh sản. Con cái mang lại niềm vui cho cha mẹ chúng, chúng là quà tặng quý giá của Thiên Chúa và là hình ảnh của Thiên Chúa. Chúng củng cố mối quan hệ hôn nhân và cũng thử thách cha mẹ chúng trưởng thành trong vai trò cha mẹ.
105. Cũng như trong hôn nhân, trọng tâm của gia đình là Sự Hiệp thông, hiệp thông với Thiên Chúa, hiệp thông nơi cặp vợ chồng, hiệp thông giữa cha mẹ già hay trẻ và con cái họ, hiệp thông với ông bà và các thành viên khác của đại gia đình. Sự hiệp thông trong quan hệ như thế vượt ra ngoài đời sống giản đơn dưới một mái nhà hoặc những người có quan hệ huyết thống. Đó cũng là sự kết hợp của khối óc và con tim (Ga 17,21; CV 4,32; Pl 2,2 1 Pr 3,8) mà trong mức độ con người phản ánh sự hiệp thông của Thiên Chúa là Cha, Con và Thánh Thần - Thiên Chúa Ba Ngôi là xuất phát điểm của gia đình. Bằng định nghĩa này, nền văn hoá sự sống toàn diện tìm thấy sự bám rễ cơ bản vào tình yêu và sự sống của Thiên Chúa Ba Ngôi. Thực vậy, nền linh đạo của sự hiệp thông dẫn dắt gia đình trở thành một tác nhân của nền văn hoá sự sống toàn diện.
106. Tuy nhiên sự hiệp thông trong gia đình vượt ra khuôn khổ gia đình và hướng đến cộng đồng rộng hơn và thúc đẩy gia đình hướng đến sứ mệnh phục vụ (Ga 17,14.18.20) vì lợi ich của Nước Thiên Chúa. Hoạt động hướng ngoại này có thể làm cho gia đình chia sẻ sự hiệp thông của Ba Ngôi Thiên Chúa vốn là quà tặng mà Thiên Chúa trao ban. Linh đạo của sự hiệp thông truyền đặc tính mạnh mẽ và nhiệt tình - sự sống - vào sự năng động của gia đình, trong các mối quan hệ giữa cặp vợ chồng, giữa cha mẹ và con cái, giữa các thành viên của đại gia đình. Linh đạo này mở rộng thành các vòng tròn đồng tâm ngày càng rộng hơn để bao gồm cả láng giềng, cả toàn thể cộng đồng. Không có linh đạo này, gia đình sẽ không thể đo lường được bản chất và sứ mệnh của chính mình.
2. Linh đạo người Môn đệ và Con đường thông thường
107. Đối với nhiều gia đình Kitô giáo, linh đạo của sự hiệp thông là một linh đạo của người môn đệ, thuộc về Đức Kitô và theo Đức Kitô. Người môn đệ gia đình bắt đầu với việc lắng nghe Đức Kitô và chú ý đến Lời Người bằng kinh nghiệm thông thường là một cặp vợ chồng và là một gia đình trong ánh sáng của Tin Mừng. Những gì mà Đức Maria nói với những người đầy tớ ở Cana lúc khởi đầu đời sống hôn nhân của một cặp vợ chồng mới cưới cũng là lời nhấn mạnh cho các gia đình: "Người bảo gì, các anh cứ việc làm theo" (Ga 2.5). Đó là vấn đề lắng nghe Chúa Giêsu và nhận ra thánh ý Người trong các quan hệ gia đình, trong công việc hoặc trong các sự kiện hằng ngày tác động đến đời sống gia đình. Thực vậy, thông qua các sự kiện đời thường, bao gồm cả vui mừng và hy vọng, lo lắng và đau buồn, phiền muộn và khổ sở mà gia đình trải qua, làm cho gia đình khám phá những gì đẹp lòng Thiên Chúa và những gì không, những gì hướng đến sự toàn diện, công lý, hiệp nhất, hoà hợp, hoà bình và tình yêu và những gì không đạt đến những điều đó. Cũng thông qua những đường lối thông thường của tình yêu và sự chăm sóc, của sự phục vụ và việc thực thi trách nhiệm trong gia đình mà gia đình đạt đến sự thánh thiện qua ân sủng của Thiên Chúa. Được thực thi trong tình yêu trung thành với người môn đệ, những điều bình thường là con đường của gia đình hướng về nền văn hoá sự sống toàn diện. Cách thức mà họ sống trong những khung cảnh rất bình thường này là đường hướng họ bày tỏ sự dấn thân của họ hướng đến Nước Thiên Chúa. Đối với các cặp vợ chồng và các gia đình dìm mình trong đức tin, thật hoàn toàn đúng khi trong những điều bình thường, sự phi thường được kinh nghiệm và được công nhận; trong những điều bình thường, Thiên Chúa trở nên hữu hình và có thể cảm nhận được.
108. Trong sự nhận thức rõ ràng những giá trị và những thực tiễn nào cần được tán thành và công nhận, các cặp vợ chồng và các gia đình cần tái hiện sự thân mật của Thiên Chúa trong đời sống của họ. Chúa Thánh Thần tác động cùng họ và thông qua họ. Vì thế, toàn thể Giáo Hội nghiêm chỉnh xem kinh nghiệm đức tin của các cặp vợ chồng và gia đình họ như là thành phần có ý nghĩa trong nhận thức của Giáo Hội.
109. Từ việc thừa nhận tính cách độc nhất và giầu có của Bí tích hôn nhân Kitô giáo cùng với các nhu cầu về một nền linh đạo gia đình Kitô giáo, chúng ta cần mở rộng phạm vi hiểu biết của chúng ta. Các giá trị quan trọng tương tự trong linh đạo gia đình Kitô giáo cũng là những giá trị cần thiết trong các quan hệ nhân bản trong các gia đình đại kết và liên tôn. Chúng là các giá trị của Nước Thiên Chúa - sự sống, sự hiệp thông, tình liên đới, truyền giáo, phục vụ, lòng trung thành, tính toàn diện, công lý, hợp nhất, hoà hợp, hoà bình, tình yêu, lắng nghe Thiên Chúa và chú ý đến thánh ý của Thiên Chúa - các giá giá trị tồn tại trong tính chất bình thường của đời sống gia đình hằng ngày. Các giá trị của họ chính là được là môn đệ của Nước Thiên Chúa. Những gì được nói đến dưới đây về đào tạo lương tâm, cầu nguyện và tình yêu được củng cố thêm bằng cách chia sẻ lẫn nhau trong nỗi buồn hay trong niềm vui, việc làm tròn các bổn phận tín hữu, “Thánh Thể” tự hiến và sự thánh hoá lẫn nhau trong gia đình cũng cần thiết cho một nền linh đạo Nước Thiên Chúa.