Tông Hiến Universi Dominici Gregis Về Việc Bầu Cử Giáo Hoàng
Cả hai Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô I và Gioan Phaolô II đều được bầu vào năm 1978 chiếu theo Sắc Luật về Việc Bầu Cử Giáo Hoàng La Mã “Romano Pontifici Eligendo”, do Đức Giáo Hoàng Phaolô VI ban hành năm 1975. Đức Gioan Phaolô II đã tu chính và bổ túc bằng Tông Huấn “Universi Dominici Gregis” (Toàn Thể Đoàn Chiên Chúa), ký ban hành ngày 22 tháng 2 năm 1996.
Những bổ túc và thay đổi chính trong Tông Huấn Universi Dominici Gregis, được Tổng Thư Ký Bộ Giám Mục giải thích tại buổi họp báo ngày 23 tháng 2 năm 1996 với đề tài “Về Việc Trống Ngôi Tòa Thánh và Bầu Cử Giáo Hoàng La Mã”, gồm có:
- Nơi cư trú của các Hồng Y tham dự cuộc bầu cử sẽ được đầy đủ tiên nghi hơn;
- Chỉ bầu bằng phiếu kín “by scrutiny” (xem xét kỹ càng);
- Các Hồng Y trên 80 tuổi quá tuổi đi bầu, nhưng được tham gia việc sửa soạn bầu cử;
- Các điều luật về việc giữ bí mật trong cuộc bầu cử càng thêm chặt chẽ hơn.
Giáo Hoàng do Hồng Y Đoàn (College of Cardinals) bầu lên. Giáo Luật không có điều khoản nào đề cập đến việc Đức Giáo Hoàng phải rời khỏi ngôi vị trong trường hợp bệnh tật hay suy nhược, mặc dù Đức Giáo Hoàng được quyền từ nhiệm. Có 9 Giáo Hoàng đã từ chức trong suốt gần hai ngàn năm lịch sử Hội Thánh, vị từ chức gần đây nhất vào năm 1415 là Đức Gregory XII.
Năm 1179, Hồng Y Đoàn là cơ cấu cao cấp nhất trong Giáo Hội được thành lập để bầu Giám Mục La Mã, tức Giáo Hoàng của Hội Thánh Công Giáo. Lúc đầu số Hồng Y được giới hạn là 24 vị tại nước Ý Đại Lợi. Theo thời gian lan dần sang các nước Âu Châu khác, nên Đức Giáo Hoàng Phaolô IV (1555-1559) nâng số Hồng Y lên 70 vị, và Đức Sixtô V (1586) tiếp tục giữ số 70, tượng trưng cho 70 trưởng lão dân Do Thái xưa...
Đến năm 1958, Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII tăng số Hồng Y lên 75 vị, và năm 1973 Đức Giáo Hoàng Phaolô VI nâng tổng số lên 120. Đức Gioan Phaolô II, qua Tông Huấn Universi Dominici Gregis, giới hạn tổng số Hồng Y có thể lên tới 180 vị, nhưng số Hồng Y cử tri bầu Giáo Hoàng 80 tuổi trở xuống sẽ không quá 120 vị.
Đức Phaolô VI và Gioan Phaolô II là hai vị Giáo Hoàng được xem như đã làm công việc quốc tế hóa Tòa Thánh Vatican khi bổ nhiệm các Hồng Y từ nhiều nước khắp nơi trên thế giới, đồng thời bổ nhiệm nhiều vị từ năm Châu đặc trách các công việc tại Giáo triều Rôma. Hiện tại 66 nước trên thế giới có sự hiện diện của các vị Hồng Y.
Tổng số các Đức Hồng Y hiện nay là 183 và 1 vị tên tuổi vẫn còn được giữ kín (in specta), nhưng chỉ có 117 vị dưới 80 tuổi là tuổi được tham dự “Mật Nghị” bầu cử Giáo Hoàng bao gồm 58 Âu Châu, 21 Châu Mỹ Latinh, 14 Bắc Mỹ, 11 Phi Châu, 11 Á Châu, và 2 Đại Dương Châu. Việt Nam chúng ta hiện nay có hai Hồng Y, đó là Đức Hồng Y Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng 86 tuổi (20-5-1919) và Đức Hồng Y Gioan Baotixita Phạm Minh Mẫn 71 tuổi (5-3-1934).
Thời Gian Trống Ngôi Giáo Hoàng (Papal Interregnum)
Khi Đức Giáo Hoàng qua đời, Đức Hồng Y Thị Thần (Cardinal Camerlengo - hiện nay là Đức Hồng Y Eduardo Martinez Somalo, người Tây Ban Nha) có bổn phận chứng nhận cái chết của Đức Giáo Hoàng, lập giấy khai tử, làm một “biến cố công cộng” bằng cách đập vỡ Chiếc Nhẫn Ngư Phủ (Fisherman’s Ring) và Dấu Ấn Giáo Hoàng (Papal Seal), và thông báo việc Đức Giáo Hoàng tạ thế cho Hồng Y Tổng Quản Nhiệm Giáo Phận Rôma (hiện nay là Đức Hồng Y Camillo Ruini, người Ý) cũng như Hồng Y Tổng Linh Mục Vatican Basilica (hiện là Đức Hồng Y Francesco Marchisano, người Ý).
Ngay sau khi được Hồng Y Thị Thần hoặc Quản Gia phủ Giáo Hoàng (Pontifical Household -hiện do Đức Tổng Giám Mục James Harvey) thông tin cho biết, Trưởng Hồng Y Đoàn (Dean of the College of Cardinals - hiện nay là Đức Hồng Y Josef Ratzinger, người Đức, Tổng Trưởng Bộ Đức Tin; người dự khuyết là Đức Hồng Y Angelo Sodano, người Ý, Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh) thông báo ngay cho các Hồng Y trên thế giới qui tụ về Rôma, đồng thời loan tin cho các Chính phủ và Ngoại Giao đoàn tại Rôma. Phòng Thông Tin Báo Chí và Đài Phát Thanh Vatican sẽ chính thức loan tin Đức Giáo Hoàng qua đời. Hồng Y Thị Thần niêm phong các thư phòng của Đức Giáo Hoàng, và sắp xếp một chương trình mai táng liên tục 9 ngày.
(Theo dự kiến hiện nay thì Đức Tổng Giám mục Paolo Sardi người Ý, Phó Hồng Y Thị Thần, sẽ là người phụ giúp Đức Hồng Y Thị Thần điều hợp mọi việc trong thời gian trống ngôi Giáo Hoàng).
Trong suốt thời gian trống ngôi Giáo hoàng, Đức Hồng Y Thị Thần đại diện Hồng Y Đoàn chịu trách nhiệm chung, bao gồm việc mai táng Đức Giáo Hoàng và điều hành việc bầu cử Giáo Hoàng mới. Ngài được 3 Hồng Y đang có mặt sẵn tại Rôma làm phụ tá; các vị này cứ 3 ngày sẽ được thay đổi. Tất cả các vị đứng đầu các cơ quan Giáo triều Rôma đều tạm ngưng thi hành mọi quyền hạn, ngoại trừ Hồng Y Thị Thần, Hồng Y Tổng Quản Nhiệm Giáo Phận Rôma, Hồng Y Chánh Tòa Ân Giải Tối Cao (Major Penitentiary - hiện nay do Đức Hồng Y James Stafford, người Hoa Kỳ), Hồng Y Tổng Quản Nhiệm Đền Thánh Phêrô và Tổng Quản Trị nội thành Vatican (cả hai nhiệm vụ hiện nay do Đức Tổng Giám Mục Angelo Comastri, người Ý).
Tiến trình cuộc bầu cử Giáo Hoàng được gọi là một “Mật Nghị” (Conclave), từ tiếng Latinh có nghĩa là “Khóa Bằng Một Chìa Khóa”, nhấn mạnh đến việc giữ kín về tất cả mọi sự việc diễn ra kể từ lúc các Hồng Y được thông báo về cái chết của Đức Giáo Hoàng cho tới khi bầu cử được vị Giáo Hoàng mới.
Khi các Hồng Y trên khắp thế giới đã tề tựu về Rôma, và ngay trong thời gian mai táng còn đang tiếp diễn, Hồng Y Đoàn bắt đầu các buổi họp khoáng đại do Hồng Y Thị Thần điều hợp, dưới sự chủ tọa của Trưởng Hồng Y Đoàn. Các Hồng Y nhận Bản Điều Lệ Bầu Cử. Hồng Y Thị Thần đọc qua các phần chính trong Bản Điều Lệ. Tiếp đó lần lượt từng vị tuyên thệ tuân theo đúng luật lệ bầu cử và “tuyệt đối giữ bí mật về tất cả mọi sự việc liên quan đến cuộc bầu cử Giáo Hoàng La Mã”.
Vai Trò của Các Hồng Y Trên 80 Tuổi
Trước khi cuộc bầu cử chính thức bắt đầu, trong những buổi họp khoáng đại, các Đức Hồng Y lão thành cần tham gia thảo luận về các luật lệ bầu cử và về các vấn đề liên hệ tới việc quản trị Giáo Hội.
Đức Gioan Phaolô II khuyến khích các Hồng Y trên 80 tuổi tích cực tham dự các buổi họp khoáng đại, cầu nguyện cho sự thành công của việc bầu cử sắp được bắt đầu, và nhất là cố vấn cho các Hồng Y trẻ về trách nhiệm và các quyền lợi bầu phiếu của mình. Đây cũng là dịp để các ngài bán chính thức bàn thảo về những nhân danh có thể được bầu làm Giáo Hoàng, cũng như giúp các ngài “xem xét kỹ càng” để thẩm định một cách chính xác về lá phiếu của mình.
Nơi Cư Trú của Các Hồng Y
Trước đây, các Hồng Y được bầu phiếu cùng nhau ở tại Điện Giáo Hoàng (Papal Palace) nối liền với Nguyện Đường Sistine, nơi diễn ra cuộc bầu cử. Mỗi lần có cuộc bầu cử, Điện Giáo Hoàng đã được xếp đặt lại biến thành nơi ăn ở ngủ nghỉ cho các Hồng Y trong suốt thời gian diễn ra cuộc bầu cử, hoàn toàn thiếu tiện nghi.
Đức Gioan Phaolô II quyết định từ nay các Hồng Y sẽ cư ngụ tại tòa nhà Domus Sanctae Marthae đầy đủ tiện nghi hơn, cách Nguyện Đường Sistine chừng 350 thước (yards). Tòa nhà hai tầng này có 107 phòng (gồm phòng làm việc, phòng ngủ, phòng tắm) và 20 phòng đơn với phòng tắm. Có hai cách đi từ Domus Sanctae Marthae tới Nguyện Đường Sistine: Đi bộ ngang qua Đền Thánh Phêrô (St. Peter’s Basiclica), rồi dùng thang máy lên Nguyện Đường Sistine; hoặc ngồi xe buýt thẳng tới nguyện đường.
Ai Có Thể Được Bầu Làm Giáo Hoàng?
Theo Giáo Luật, các Đức Hồng Y có thể bầu cho bất cứ một người nam Công giáo nào cũng được, không phân biệt tuổi tác hay chủng tộc, với điều kiện là người được bầu cũng phải là hoặc sẽ trở thành Linh mục và Giám mục nếu ông chưa được phong chức từ trước. Trên lý thuyết, ngay cả Bí tích Rửa Tội cũng không đòi buộc phải có trước, chỉ cần người được bầu có ý muốn được Rửa Tội sau đó, rồi được truyền chức Linh mục và phong chức Giám mục Rôma. Tuy nhiên trong thực tế, các Hồng Y chỉ quan tâm đặc biệt và chỉ bầu cho một trong các vị hiện diện thuộc hàng ngũ Hồng Y Đoàn. Hiện tại không có Hồng Y nào dưới 80 tuổi mà chưa là Linh mục và Giám mục.
Vòng Bầu Phiếu Thứ Nhất
Các Hồng Y được quyền bầu phiếu phải bắt đầu cuộc bầu cử sớm nhất là 15 ngày và trễ nhất là 20 ngày, kể từ khi Đức Giáo Hoàng tạ thế. Cuộc bầu cử chính thức bắt đầu bằng một Thánh Lễ buổi sáng tại Đền Thánh Phêrô. Sau đó các Hồng Y đến Nguyện Đường Sistine, và nơi đây một lần nữa các ngài long trọng tuyên thệ tuân theo đúng luật lệ bầu cử, tôn trọng kết qủa bầu cử, bênh vực và bảo vệ quyền lợi Giáo Hội, và đặc biệt tuyệt đối “tuyệt đối giữ bí mật về tất cả mọi sự việc liên quan đến cuộc bầu cử Giáo Hoàng La Mã”. Tiếp theo vào buổi chiều, các Hồng Y ngồi vào ghế được kê chung quanh các bức tường của nguyện đường, và vòng bầu phiếu lần thứ nhất bắt đầu.
Các Đức Hồng Y được trao phiếu bầu cử, trong đó có ghi hàng chữ tiếng Latinh “Eligo in summum Pontificem”, có nghĩa là “Tôi xin bầu lên chức vị Giáo Hoàng”. Các Hồng Y viết vào phiếu bầu tên người mà mình muốn bầu cho, gấp lại làm tư, giơ cao phiếu bầu và lần lượt từng vị tiến lên đặt phiếu bầu của mình vào một Chén Thánh lớn trên bàn thờ.
Đức Hồng Y Thị Thần điều hợp việc kiểm phiếu với ba vị phụ giúp. Từng phiếu bầu được lần lượt mở ra và đọc lớn tên người được ghi trên phiếu bầu để các Hồng Y cùng theo dõi kết qủa. Một tổng kết được ghi nhận. Nếu tên vị nào được 2/3 (hai phần ba) tổng số phiếu bầu, vị đó được đắc cử Giáo Hoàng. Tất cả các phiếu bầu cử và giấy tờ ghi chép của các Hồng Y đều được đốt bỏ ngay tại chỗ.
Luật Giữ Bí Mật Nghiêm Ngặt Hơn
Những lần bầu cử trước đây, các Đức Hồng Y cử tri ăn ở ngủ nghỉ ngay tại Điên Giáo Hoàng nối liền với Nguyện Đường Sistine, nên không phải đi ra ngoài sân trống. Lần bầu cử Giáo Hoàng sắp tới là lần đầu tiên mỗi ngày các Hồng Y phải đi lại vài chuyến băng ngang qua khoảng trống 350 thước (yards), từ tòa nhà cư trú đến nơi bầu cử. Do đó để được bảo mật tuyệt đối, luật lệ càng nghiêm ngặt hơn nhằm đối phó với các kỹ thuật truyền tin tân kỳ hiện nay, như điện thoại cầm tay và các máy móc thu thanh thu hình tối tân khác.
Các Đức Hồng Y sẽ không có bất cứ một tiếp xúc trực tiếp hay gián tiếp nào với thế giới bên ngoài trong suốt thời gian diễn ra cuộc bầu cử. Mọi phương tiện truyền thông hoàn toàn giới hạn. Sẽ không có máy truyền thanh hay truyền hình, không điện thoại hoặc điện thư, không máy thu thanh hay thu hình, không máy copier hoặc photo, và không báo chí hay tạp chí. Các Hồng Y hoàn toàn cắt đứt mọi liên hệ với bên ngoài, và chỉ tập trung vào việc bầu cử Giáo Hoàng mà thôi. Chung quanh Nguyện Đường Sistine và nơi cư trú của các Đức Hồng Y sẽ được canh phòng rất cẩn thận và được kiểm soát thường xuyên, để việc bảo mật đạt mức tối đa. Mọi liên lạc với bên ngoài đều bị cấm ngặt; vi phạm sẽ đương nhiên bị vạ tuyệt thông.
Chỉ Bầu Cử Bằng Phiếu Kín “By Scrutiny”
Luật mới do Tông Huấn Universi Dominici Gregis chỉ cho phép dùng một cách bầu cử duy nhất, đó là bầu bằng phiếu kín “xem xét kỹ càng”. Đức Gioan Phaolô II hủy bỏ hai cách bầu khác, đó là cách bầu bằng việc giơ tay biểu quyết (by acclamation) và cách thỏa thuận ủy nhiệm (by commission); cả hai cách này, trên thực tế đều đã không được sử dụng kể từ những năm cuối thế kỷ XIV, mặc dù vẫn còn ghi trong luật bầu cử.
Cuộc bầu cử Giáo Hoàng Urbanô VI năm 1378 bằng cách giơ tay biểu quyết đã gây ra một sự tranh chấp, tạo nên Giáo Hoàng giả (Anti-Pope) Clêmêntê VII, đưa đến cuộc ly khai lớn trong Giáo Hội (Great Schism 1378-1417); và trong một thời điểm ngắn có một vị thứ ba cũng đứng lên đòi nắm quyền kế vị Thánh Phêrô.
Trong thời gian bầu cử, một số người cần thiết khác được phép phụ giúp các Hồng Y. Tất cả đều cư ngụ chung tại toà nhà Domus Sanctae Marthae, và đều phải tuyên thệ tuyệt đối giữ bí mật về mọi việc xảy ra trong tiến trình cuộc bầu cử. Các vị gồm có:
- Thư ký Hồng Y Đoàn cũng là Thư ký cuộc bầu cử;
- Giám đốc Nghi Lễ (Master of Ceremonies) của Đức Giáo Hoàng và hai phụ tá;
- Vài Linh mục từ Nhà Nguyện Giáo Hoàng (Papal Caristy) giúp cử hành các lễ nghi phụng vụ;
- Một Linh mục phụ tá Trưởng Hồng Y Đoàn;
- Vài Linh mục nói nhiều thứ tiếng lo việc Giải tội;
- Hai Bác sĩ Y Khoa sẵn sàng cho việc chăm sóc sức khỏe;
- Một số nhân viên lo việc nội trợ và ăn uống.
Ngày đầu tiên của cuộc bầu cử, các Đức Hồng Y chỉ bầu một lần vào buổi chiều. Như đã trình bày, nếu có vị nào đủ 2/3 (hai phần ba) tổng số phiếu bầu đương nhiên đắc cử Giáo Hoàng.
Nếu không có vị nào đắc cử trong vòng bầu phiếu thứ nhất, cuộc bầu cử được tiếp tục ngày hôm sau. Mỗi ngày, bầu hai lần buổi sáng và hai lần buổi chiều; cứ sau mỗi hai vòng bầu cử, tất cả các phiếu bầu và giấy tờ ghi chép đều phải đốt bỏ. Các phiếu bầu được tẩm chất hóa học khi đốt khói ra màu đen, dấu hiệu cho thế giới bên ngoài biết là chưa bầu được Giáo Hoàng.
Sau vòng bầu phiếu thứ 9 (tức sau 3 ngày bầu cử), các Hồng Y có thể quyết định nghỉ một ngày để xem xét và bàn thảo lại trước khi tiếp tục cuộc bầu cử. Sau đó cứ mỗi 7 vòng bầu cử, lại có thể nghỉ một ngày như trên.
Sau vòng bầu phiếu thứ 30 (tức sau 12-13 ngày bầu cử), nếu vẫn chưa có vị nào đủ 2/3 (hai phần ba) số phiều đòi hỏi, các Hồng Y có thể biểu quyết -với đa số tương đối- chấp thuận để tiếp tục tự do bầu như trước, hoặc chỉ giữ lại hai vị nhiều phiếu nhất ở vòng 30 làm ứng viên cho vòng bầu thứ 31. Kể từ vòng thứ 31, chỉ cần đa số tuyệt đối hay đa số qúa bán (tức 50%+1) là được đắc cử Giáo Hoàng.
Cuộc bầu cử cứ tiếp tục cho tới khi bầu được Giáo Hoàng mới. Không có giới hạn thời gian bầu cử là bao lâu, và cũng không giới hạn số vòng bầu cử là bao nhiêu. Tuy nhiên trên thực tế, cuộc bầu cử chỉ cần vài ngày là các Hồng Y bầu được Giáo Hoàng mới. Kể từ năm 1831 đến nay, chưa có cuộc bầu cử Giáo Hoàng nào kéo dài hơn 4 ngày.
Đức Giáo Hoàng Mới
Khi một vị có được số phiếu bầu đòi hỏi, ngài sẽ được vị Trưởng Hồng Y Đoàn hỏi rằng ngài có chấp nhận việc các Hồng Y bầu ngài làm Giáo Hoàng hay không, và nếu chấp nhận ngài lấy danh hiệu Giáo Hoàng là gì. (Việc đặt danh hiệu Giáo Hoàng là truyền thống bắt đầu có từ thế kỷ thứ X)
Nếu người được đắc cử đồng ý chấp nhận, lập tức ngài trở thành Giám Mục Giáo Phận Rôma và là Giáo Hoàng đứng đầu Giáo Hội Công Giáo hoàn cầu. Cuộc bầu cử chấm dứt tại đây.
Theo truyền thống, dấu hiệu đầu tiên cho thế giới bên ngoài biết đã bầu được Giáo Hoàng mới, đó là cho khói trắng bốc lên từ ống khói Nguyện Đường Sistine do việc đốt các phiếu bầu và các giấy tờ ghi chép vòng bầu cuối cùng có tẩm chất hóa học tạo thành khói trắng. Tiếp theo, các Hồng Y lần lượt tiến lên chúc mừng và hứa vâng phục Đức Giáo Hoàng mới.
Từ sân thượng tiền đình Vatican Basilica, Hồng Y Phó Tế Trưởng (Senior Cardinal Deacon - hiện nay là Đức Hồng Y Jorge Arturo Medina Estévez) công bố với thế giới bằng tiếng Latinh “Habemus Papam”, nghĩa là “Chúng ta có Giáo Hoàng”, và tuyên bố danh hiệu của vi tân Giáo Hoàng. Đức Tân Giáo Hoàng xuất hiện trên sân thượng ban huấn từ và Phép Lành Cho Thành La Mã và Thế Giới “Urbi et Orbi”.
Đức Tân Giáo Hoàng lãnh nhận trách nhiệm và có toàn quyền kiểm soát Tòa Thánh Vatican, là chính quyền trung ương của Giáo Hội Công Giáo hoàn cầu về phương diện tôn giáo, và cũng là Quốc Gia Vatican trên phương diện chính trị ngoại giao đối với các nước trên thế giới.
Đức Giáo Hoàng mới không cần làm thêm một nghi lễ nào khác. Tuy nhiên, trong thực hành -như các Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô I và Gioan Phaolô II đã làm năm 1978- một Nghi Lễ Đăng Quang Long Trọng sẽ được tổ chức trao khăn quàng “pallium”, một giây đeo bằng len choàng qua cổ và vai, tượng trưng cho địa vị và vai trò của Giáo Hoàng.
Sau cùng, Đức Tân Giáo Hoàng tới dâng Thánh Lễ nhận nhiệm sở tại Vương Cung Thánh Đường Thánh Gioan Lateran, là Nhà Thờ Chánh Tòa Giáo Phận Rôma.
(Tổng hợp bài viết này ngày 1 tháng 4 năm 2005 để hiệp thông với Giáo Hội Hoàn Vũ cùng dâng lên Thiên Chúa là Cha Nhân Lành và giàu Lòng Xót Thương, tất cả tâm tình yêu thương xin cầu nguyện đặc biệt cho Đức Thánh Cha Gioan Phaolô Đệ Nhị).